Παράγοντες που διαμόρφωσαν το δημιουργικό έργο του Γιώργου Ιωάννου - αφιέρωμα (3)

 Το σώμα μας είναι μια απέραντη αποθήκη εικόνων,

 φωνών, κραυγών, επαφών, πόνων, βασάνων, 

στερήσεων, ερωτικών παροξυσμών.

Όσο πιο παιδεμένο το σώμα μας

τόσο πιο μεγάλη η αποθήκη που διαθέτει.

Καταπακτή

Στη διαμόρφωση του δημιουργικού  έργου του Γιώργου Ιωάννου "ο πρώτος διαμορφωτικός παράγων" ήταν η οικογένειά του. "Συχνά αναφέρεται σε συγγενικά του πρόσωπα τα οποία κρατούν αρκετές φορές πρωταγωνιστικό ρόλο". Επίσης, ο στενός κοινωνικός του περίγυρος και η πόλη της Θεσσαλονίκης, που τη γνωρίζει καλά και την αγαπά πολύ.

Ένας λόγος που προτιμώ τη Θεσσαλονίκη είναι  ότι την ξέρω καλά και την αγαπώ πολύ. Αυτό είναι μια βασική αρχή για μένα, να μιλώ για πράγματα εξωτερικά ή εσωτερικά μου, για τα οποία έχω εμπειρίες.

(Από συνέντευξη στο περιοδικό Πολιορκία, τχ. 26, 1985)

Η Θεσσαλονίκη "με την μόνιμη σχεδόν καταχνιά", "τις σπηλαιώδεις εκκλησίες", αποτελεί το σημείο αναφοράς στο πεζογραφικό έργο του Γιώργου Ιωάννου. 

Θεσσαλονίκη - Αγία Σοφία, δεκαετία 1950. Πηγή αναπαραγωγής:
Ψηφιοποιημένες Συλλογές Ε.Λ.Ι.Α

Οι χώροι της πόλης στα πεζογραφήματά του "Για ένα φιλότιμο" υποδηλώνουν διακριτικά την παρουσία τους. Ο αφηγητής διαχέεται μέσα από την ατμόσφαιρα των χώρων της πόλης. Γλιστρά και τη διαπερνά. Δεν διασχίζει τους χώρους για να τους περιγράψει, αλλά για να αισθανθεί εκείνα τα βιώματα τα οποία οι χώροι αυτοί ανακαλούν στη μνήμη του. Λειτουργούν δηλαδή, διάφορα σημεία της πόλης  ως "δρομοδείκτες της μνήμης".

(Έλενα Χουζούρη, Η Θεσσαλονίκη του Γιώργου Ιωάννου: περιλπάνηση στο χώρο και στο χρόνο, εκδ. Πατάκη, Αθήνα 1995, σελ. 50-51).

Θεσσαλονίκη - Είσοδος εις τον κόλπον - (δύσις του ηλίου). Πηγή αναπαραγωγής:
Ψηφιοποιημένες Συλλογές Ε.Λ.Ι.Α

Οι σπουδές και οι δάσκαλοι
Ο Γιώργος Ιωάννου σπούδασε στο Ιστορικό-Αρχαιολογικό Τμήμα της Φιλοσοφικής Σχολής του Α.Π.Θ. Μεγάλη επίδραση άσκησαν επάνω του, στον τρόπο γραφής του  και οι πανεπιστημιακοί του δάσκαλοι Ι. Θ. Κακριδής, Στυλιανός Καψωμένος, Στίλπων Κυριακίδης, Μιχαήλ Λάσκαρης, Εμμανουήλ Κριαράς κ.ά. Ο Ιωάννου τούς τιμάει και κάνει σποραδικές αναφορές στο έργο του αλλά και στο πεζογράφημά του "Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης: Τα πενήντα χρόνια του" (Το δικό μας αίμα). Ο Κακριδής επέδρασε στη διαμόρφωση του ύφους του με τις σύντομες, ανεξάρτητες προτάσεις και  τον βοήθησε στην αντίληψη του χρόνου, αυτός που "ήξερε να σου μιλάει για το χτες σαν να είναι το σήμερα και το αντίθετο".

Mε την ψυχή του και το πνεύμα του
Το λογοτεχνικό κλίμα της Θεσσαλονίκης υπήρξε σπουδαίος διαμορφωτικός παράγοντας για το έργο του. Ο ίδιος ο Ιωάννου στη συνέντευξή του στο Διαβάζω, τχ 9, 1977, λέει: 
Κατά τη γνώμη μου, η πεζογραφία μου εντάσσεται στο λεγόμενο "εσωτερικό μονόλογο", στο κίνημα αυτό που άρχισε με τον Ντυζαρντέν το 1887 και που επηρέασε βαθύτατα τον Τζόυς. Βέβαια τον εσωτερικό μονόλογο δεν τον πλησίασα κατ` ευθείαν από την ξένη παράδοση. Τον έμαθα, βρέθηκα μέσα σ` αυτή την περιοχή, με τους λογοτέχνες της Θεσσαλονίκης. Και δεν τον έμαθα θεωρητικά, αλλά με επηρέασε, υπεισήλθε μέσα μου, από τον Πεντζίκη κυρίως, αλλά και από την Καρέλλη. [...]

Ν. Γ. ΠΕΝΤΖΙΚΗΣ 
Διασταύρωση Εγνατίας και Αγίας Σοφίας
ακουαρέλα, 1950

Φυσικά, έχω τις ιδιοτυπίες μου, έχω το προσωπικό μου ύφος. [...] Ξέρετε, έχω μια αντιπάθεια προς τα κείμενα με τις σαφέστατες και καλοστημένες υποθέσεις. Τα σιχαίνομαι αυτά πάρα πολύ. Βλέπω το στήσιμο, βλέπω το φτιάξιμο, βλέπω τη μεταφορά των ηρώων  από δω κι από κει, χωρίς λόγο, προκειμένου να τους βγει το έργο, βλέπω όλα αυτά τα πράγματα τα οποία αισθάνομαι τον εαυτό μου ότι έχει μεγάλη ευχέρεια να τα κάνει (τον έχω δοκιμάσει κιόλας), αλλά δεν τα καταδέχομαι, δεν μπορώ να τα καταδέχομαι. [...]

Όπως ξέρετε, γράφω στο πρώτο πρόσωπο γιατί έτσι εκφράζομαι καλύτερα, ζεσταίνομαι πιο πολύ, μ` αρέσει. [...] Επειδή λοιπόν γράφω στο πρώτο πρόσωπο [...] ε, δίνω την εντύπωση ότι πολλές φορές είναι περιστατικά, τα οποία μου έχουν τύχει, περιστατικά αυτοβιογραφικά. Αλλ` αυτό δεν μ` ενδιαφέρει καθόλου. Ούτε για τη δική μου λογοτεχνία, ούτε για κανενός άλλου. Γιατί, όχι μόνο σαν λογοτέχνης, αλλά και σαν μελετητής που είμαι της λογοτεχνίας, ξέρω ότι δεν μετριούνται έτσι τα λογοτεχνήματα, αν δηλαδή είναι αυτοβιογραφικά ή φανταστικά. Εκείνο που μετράει είναι το γράψιμο, το δόσιμο.

Και γενικά, πιστεύω, ότι ο λογοτέχνης πρέπει να χρησιμοποιεί ως ύλη τα βιώματά του. Δεν εννοώ μονάχα τα βιώματα που έχει αποκτήσει από την εμπειρία, αλλά και τα συναισθήματά του, τις ισχυρές φαντασιώσεις του, όλα τελοσπάντων που έχει ζήσει πολύ αυτός ο ίδιος, αυτά που έχει χρειαστεί ίσως να  τα διηγηθεί στη ζωή, να τα συλλάβει με λέξεις, να κραυγάσει την ώρα που τα παθαίνει, με όλα αυτά τα πράγματα, νομίζω, πρέπει να συνθέτει τα έργα του ο λογοτέχνης. Βέβαια καλές είναι και οι φιλοδοξίες και όλοι θα ήθελαν να γράψουν για πράματα και θαύματα, αλλά νομίζω ότι ο λόγος της αποτυχίας είναι κυρίως αυτός: ότι δεν πατάνε απάνω σε βιωματική ύλη.

Με πρόσχημα το πρώτο πρόσωπο

Άρθρο του Κώστα Λογαρά στο περιοδικό ΕΝΤΕΥΚΤΗΡΙΟ, τχ. 68, 2005

Enlarge this document in a new window
Self Publishing with YUDU

 

"Η ανάγνωση του Παπαδιαμάντη", όπως αναφέρει ο Άρης Δρουκόπουλος στο βιβλίο του Γιώργος Ιωάννου: Ένας οδηγός για την ανάγνωση του έργου του, "φαίνεται ότι είχε μεγάλη επίδραση επάνω του. [...] Ο ίδιος ο Ιωάννου λέει   ότι στη "χωρική" εμμονή του ενισχύθηκε  από συγγραφείς που τον είχαν διδάξει και τους είχε ως κανόνα. Πρώτον αναφέρει τον Παπαδιαμάντη με την εμμονή του στη Σκιάθο".
"Η Σκιάθος του Παπαδιαμάντη γίνεται η Θεσσαλονίκη, το αστικό πλαίσιο, ο χώρος του Ιωάννου". (Ελευθερία Κρούπη. Γιώργος Ιωάννου και Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης).
Ο Ιωάννου στην Πρωτεύουσα των προσφύγων λέει:

Συχνά οι ιστορίες αυτές είναι αληθινές [...] με πραγματικό πυρήνα. Ναι "πυρήνα"! Και το έκανες αυτό παίρνοντας θάρρος από το παράδειγμα του Παπαδιαμάντη κυρίως, που τα διηγήματά του στηρίζονται σε ιστορίες γνωστών του και φίλων του. Και που δεν κάνει και πολλές προσπάθειες να τις αλλάξει.

Αλλά και η σχέση του Ιωάννου με τον Καβάφη μοιάζει  με τη σχέση του με τον Παπαδιαμάντη.  Το ύφος του Καβάφη φαίνεται ότι τον επηρέασε στη διαμόρφωση του δικού του υπαινικτικού ύφους.

Στην Πρωτεύουσα των προσφύγων λέει:

 Η ποιητική  σου καταγωγή κρατούσε από τους αρχαίους λυρικούς και τον Καβάφη. Αυτών οι φόρμες σε προσδιόρισαν. Σε τράβηξε προς αυτές η επιγραμματικότητα του λόγου, από την οποία διακατέχεσαι [...].

Ο κινηματογράφος

Νομίζω ότι ο κινηματογράφος με έχει επηρεάσει. Έχω δει πολύ κινηματογράφο. Για χρόνια ολόκληρα, πήγαινα κάθε βράδυ στο σινεμά και βέβαια όχι πάντοτε σε αριστουργήματα, είδα πολλές σαβούρες. Αλλά τελικά, τι να σας πω. Δεν γίνεται τίποτα βλέποντας ή διαβάζοντας μόνο αριστουργήματα [...] Για να φτάσεις σε δημιουργικότητα, που είναι ένα πάρα πολύ σύνθετο πράγμα, πρέπει να ξέρεις όλη την κλίμακα. 

Πάντως, ο κινηματογράφος είναι η μόνη μορφή τέχνης, εκτός από τη λογοτεχνία, που με έχει επηρεάσει. Φανταστείτε ότι μερικές φορές, γράφοντας, σκέφτομαι πλάνα. Και μάλιστα θέλω να τα κάνω και πολύ γρήγορα.

Συνέντευξη στο περιοδικό  Διαβάζω, τχ 9, 1977