το ιστολόγιο της Στάμου Ευαγγελίας, φιλολόγου, επιμορφώτριας ΤΠΕ
Photo Album: Άγγελου Καλογερίδη

Κυριακή 6 Δεκεμβρίου 2015

Έλεν-Έλλη Γκιάλη, "Ασάλευτες μνήμες"


Συγγραφέας:  ΓΚΙΑΛΗ, ΕΛΕΝ-ΕΛΛΗ
Εκδόσεις: ΚΕΔΡΟΣ
Έτος έκδοσης: 2015
ΣΕΛ.: 552 

Τέλη δέκατου όγδοου με αρχές δέκατου ένατου αιώνα. Εποχή των μεγάλων αυτοκρατοριών, των επαναστάσεων, των πληθυσμιακών μετακινήσεων αλλά και των σπουδαίων επιτευγμάτων. Οι νεοσύστατες, μικρές έως τότε, κοινότητες της Διασποράς στην Τεργέστη, στην Οδησσό, στη Μασσαλία, στη Βιέννη και στην Αλεξάνδρεια, που εκείνη την περίοδο ήταν υπό γαλλική κατοχή, συσπειρώνουν τους Έλληνες.
Η Αλεξάνδρεια, σημαντικός εμπορικός σύνδεσμος Ανατολής και Δύσης, συγκεντρώνει μεγάλο αριθμό Ελλήνων, οι οποίοι καταφέρνουν να διακριθούν και να πλουτίσουν. Η ανάληψη της εξουσίας από τον Μωχάμετ Άλη ενθαρρύνει και άλλους Έλληνες να έρθουν στη χώρα. Η κοινότητα των Ελλήνων αλλά και οι κοινότητες άλλων εθνικοτήτων, όπως των Αρμένιων και των Γάλλων, συντελούν στη δημιουργία μιας ακμάζουσας αστικής τάξης και θέτουν τα θεμέλια για την κοσμοπολίτικη ανάπτυξη της Αλεξάνδρειας.
Αυτή η Αλεξάνδρεια,
ο τόπος όπου το 1863 γεννήθηκε ο Κ. Π. Καβάφης,
αποτελεί το σκηνικό στο οποίο
οι ήρωες του βιβλίου βιώνουν τις ματαιώσεις τους, αμφισβητούν, τολμούν, ερωτεύονται και μας προσκαλούν σ’ ένα γοητευτικό ταξίδι
πίσω στο χρόνο.
Ξεφυλλίστε το βιβλίο

Πηγή: Εκδόσεις ΚΕΔΡΟΣ

Στην παρουσίαση του βιβλίου που έγινε την Κυριακή, 22 Νοεμβρίου, στην Πινακοθήκη Κουβουτσάκη, στην Κηφισιά, ο κ. Νικήτας Παρίσης, φιλόλογος και συγγραφέας, τόνισε ότι το βιβλίο της κ. Γκιάλη αποτελεί προϊόν, επίπονου, σκληρού και πολύχρονου ερευνητικού μόχθου σε αρχεία και στην υπάρχουσα βιβλιογραφία. Στο βιβλίο διαπλέκονται τα στοιχεία ενός συναρπαστικού μύθου με εκείνα της Ιστορίας, που είναι επικεντρωμένη στα 50 χρόνια του Μωχάμετ Άλη. Πρόκειται, δηλαδή, για μια ιστορική χρονογραφία, την οποία αναδεικνύει, προβάλλει και μετατρέπει σε απολαυστικό και συναρπαστικό ανάγνωσμα, το στοιχείο της αφήγησης.
«Ο μύθος περιέχει την ιστορικότητα. Ο μικρόκοσμος δηλαδή μιας οικογένειας, συνδυαστικά με την ευρύτερη κοινωνική και πνευματική δράση του μείζονος αιγυπτιακού ελληνισμού, αυτά ακριβώς τα στοιχεία, συνιστούν τις δυο κυρίαρχες πτυχές του όλου έργου. Μέσα σ’ αυτές περιέχεται η ευρύτερη ιστορικότητα του βιβλίου».
Σχολιάζοντας τον τίτλο του βιβλίου «Ασάλευτες μνήμες» ο κ. Παρίσης, μεταξύ άλλων, είπε:
«Η επιλογή αυτού του τίτλου έχει μια έντονη υποκειμενική χροιά. Διακειμενικά μας παραπέμπει στον Παλαμά και συγκεκριμένα στην παλαμική ποιητική συλλογή Ασάλευτη ζωή. Συναισθηματικά, όμως, μας παραπέμπει σε μιαν άλλη πιο προσωπική διάσταση της ιστορικής αφήγησης της κ. Γκιάλη. Μέσα δηλαδή από την ευγλωττία του τίτλου, είναι σαν να μας λέει η συγγραφέας: το θεατό αλλά και το αθέατο δίχτυ που συνέχει και αιμοδοτεί την αφήγησή μου, είναι οι προσωπικές μου μνήμες, τα όσα άκουσα και έζησα και τα όσα μελέτησα στην αγαπημένη μου Αλεξάνδρεια, τη γενέτειρα πόλη. Μνήμες ασάλευτες που μένουν μέσα μου, χωρίς να σβήνουν, ανεξίτηλες. Μνήμες που ζουν μέσα μου ως μια αρυτίδωτη και αγέραστη διάρκεια θύμησης και αγάπης».

Το βιβλίο προσφέρει αναγνωστική απόλαυση και σ` αυτό συμβάλλει και «η αισθητική της γλώσσας του», αφού, πρώτο μέλημα της κ. Γκιάλη υπήρξε η ανάδειξη της ομορφιάς της γλώσσας. Χαρακτηριστικό το παρακάτω απόσπασμα:
«Τα σύννεφα που σκέπασαν λίγες ώρες νωρίτερα τον ουρανό είχαν τώρα διαλυθεί. Ένας ήλιος λαμπερός πήρε τη θέση τους. Μέσα σε μια μέρα, σε λίγες ώρες, αυτή η πολιτεία αλλάζει τόσα πρόσωπα, σκέφτηκε ο Πυθέας. Θυμήθηκε τον γέρο της καλύβας που του έλεγε, όταν ήταν μικρός, πως «η Αίγυπτος είναι μια χώρα καμωμένη από σκόνη, ήλιο και δέντρα».

Καλοτάξιδο να είναι το βιβλίο της κ. Γκιάλη!

Τετάρτη 28 Οκτωβρίου 2015

Σάββατο 23 Μαΐου 2015

Ενδεικτικές απαντήσεις στα θέματα της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Θεωρητικής Κατεύθυνσης 2015




 Οι ενδεικτικές απαντήσεις της ΚΕΕ στο ιστολόγιο ερανίστρια.

Η αυλαία έπεσε. Η  Λογοτεχνία της Θεωρητικής Κατεύθυνσης παύει πλέον να ανήκει στα πανελλαδικώς εξεταζόμενα μαθήματα. "Η βάτος η φλεγόμενη και μη καιόμενη", σύμφωνα με τον Καθηγητή Γιάννη Δάλλα, της λογοτεχνικής έμπνευσης και δημιουργίας, δέεται για τη σωτηρία της.

Η Λογοτεχνία οδηγείται στο απόσπασμα.

Πέμπτη 21 Μαΐου 2015

Η λογοτεχνία στο απόσπασμα

του Νικήτα Παρίση*

Εκτέλεση πρώτη

Ήταν βοσκόπουλο. Δεκαοχτώ μόλις ετών. Ζούσε στη δική του επικράτεια, στην ελεύθερη επικράτεια των βουνών. Χαιρόταν την ευφροσύνη μιας «αγράμματης» ευτυχίας. Όμως, η έφηβη αφέλεια δεν άφηνε το βοσκόπουλο να καταλάβει και να χορτάσει την ανάσα και τη γεύση της μαγεύουσας φύσης. Χωρίς να το ξέρει, ήταν ευτυχισμένο.
Στην ίδια, ακριβώς, επικράτεια των βουνών, ζούσε και η Μοσχούλα, 16χρονη ανηψιά του πλούσιου γαιοκτήμονα της περιοχής. Ανάμεσα στο 18χρονο βοσκόπουλο και τη Μοσχούλα λίγες μόνο λέξεις ακούστηκαν, σχεδόν στον αέρα, αλλά με ένα λανθάνοντα, παιδικό, αφελή και σχεδόν ανεπαίσθητο ερωτισμό.
Μέχρι και την ημέρα που το βοσκόπουλο έζησε την ξεχωριστή μαγεία μιας φεγγαρόφωτης νύχτας. Η Μοσχούλα είχε πέσει στη θάλασσα γυμνή. Το βοσκόπουλο, καλά προφυλαγμένο, την έβλεπε στο πλούσιο φεγγαρόφωτο. Αληθινό όνειρο στο κύμα!

Ήτον απόλαυσις, όνειρον, θαύμα. [….] Έβλεπα την αμαυράν και όμως χρυσίζουσαν αμυδρώς κόμην της, τον τράχηλόν της τον εύγραμμον, τας λευκάς ως γάλα ωμοπλάτας, τους βραχίονας τους τορνευτούς, όλα συγχεόμενα, μελιχρά και ονειρώδη εις το φέγγος της σελήνης. Διέβλεπα την οσφύν της την ευλύγιστον, τα ισχία της, τας κνήμας, τους πόδας της, μεταξύ σκιάς και φωτός, βαπτιζόμενα εις το κύμα.[…] Ήτον πνοή, ίνδαλμα αφάνταστον, όνειρον επιπλέον εις το κύμα. Ήτον νηρηίς, νύμφη, σειρήν, πλέουσα, ως πλέει ναυς μαγική, η ναυς των ονείρων. 

Μέχρι που ήρθε η κρίσιμη στιγμή. Η Μοσχούλα βούλιαζε, πνιγόταν, χανόταν. Το βοσκόπουλο δεν άργησε να πέσει στη θάλασσα. Και, ω! τι θαύμα! Ένιωσε την ταραχή απ’ το πρώτο άγγιγμα. Το πρώτο ρίγος από την ανεπαίσθητη επαφή με το γυμνό κορμί, μέσα στο καθαρτήριο θαλασσινό νερό…
Τώρα το βοσκόπουλο, σε ώριμη πλέον ηλικία, δικηγόρος, ζώντας την «εγγράμματη» δυστυχία του, τα αναπολεί εκείνα τα χρόνια της έφηβης ευτυχισμένης αμεριμνησίας στις βουνοπλαγιές του νησιού του. Αναπολεί την πρώτη ενήδονη στιγμή της ζωής του, το όνειρο στο κύμα μιας φεγγαρόφωτης νύχτας, και ακούει μέσα του τη νοσταλγούσα φωνή :

 Ω! ας ήμην ακόμη βοσκός εις τα όρη!...

Αντίδραση πρώτη
- Αυτά διδάσκετε, κύριοι; Το ξύπνημα του έφηβου ερωτισμού; Τον νοσηρό και ενεκπλήρωτο ερωτισμό ενός βοσκόπουλου, που μένει εκστατικό κρυφοβλέποντας το γυμνό κορμί μιας σχεδόν συνομήλικης έφηβης; Τη ρομαντική και αισθησιακή μέθη μιας πανσέληνης νύχτας; Αυτά διδάσκετε;
- Όχι, κύριοι! Ο λόγος της λογοτεχνίας είναι ασύμβατος με το μνημονιακό μας δράμα. Δε μας χρειάζεται. Να στηθεί η λογοτεχνία στο απόσπασμα!...

 Εκτέλεση δεύτερη


Αρωματισμένοι νέοι της Σιδώνος! Διασκέδαζαν με το δικό τους τρόπο. Είχαν φέρει ηθοποιό και άκουγαν απαγγελλόμενη τη μαγεία του ποιητικού λόγου. Άκουσαν και το επίγραμμα για τον Αισχύλο. Αυτό που ο μεγάλος τραγικός καμαρώνει μόνο για την αλκή που έδειξε στο άλσος του Μαραθώνα. Τότε με τους βάρβαρους Πέρσες!
Ένας απ’ τους νέους της Σιδώνος, ένα «παιδί φανατικό για γράμματα», αντέδρασε βίαια. Θύμωσε που ο μεγάλος Αισχύλος καμάρωνε μόνο για την πολεμική του αρετή και λησμονούσε τον υψηλό λόγο της τραγικής του ποίησης!

 Αντίδραση δεύτερη
- Όχι, κύριοι! Δε μας αρέσει αυτή η αρωματισμένη τρυφηλότητα, όπως την παρουσιάζει ο αλεξανδρινός ποιητής. Τον απορρίπτουμε αυτόν τον αδρανή βίο της πολυτέλειας. Αυτή τη διαρκή θωπεία και λατρεία της ποίησης. Οι καιροί απαιτούν δράση, ένταση, δημιουργία.
- Εντελλόμεθα: να στηθεί η λογοτεχνία στο απόσπαμα. Δε μας χρειάζεται!

Χαριστική βολή

Ο Τεύκρος, τοξότης στον τρωικό πόλεμο, ζει τώρα την μετατρωική του περιπέτεια στην Κύπρο. Άυπνες οι νύχτες. Έμαθε τη φοβερή αλήθεια και τώρα περνάει ταραγμένες ώρες. Πολεμούσαν οι Έλληνες χρόνια δέκα στην Τροία για την ωραία Ελένη, που την άρπαξε ο Πάρης, ενώ η όμορφη γυναίκα του Μενέλαου βρισκόταν στη χώρα του Πρωτέα, στην Αίγυπτο.
Σωριάστηκαν όλα μέσα στο θολωμένο μυαλό του Τεύκρου. Ζει τις γκρεμισμένες μέρες και νύχτες της ζωής του. Τα ανάπηρα, στην ψυχή του, κυπριακά βράδια. Δεν την αντέχει τη φοβερή αλήθεια, το κούφιο ψεμά, που γι’ αυτό πολεμούσαν χρόνια δέκα και γέμισε ο Σκάμανδρος ανθρώπινα κουφάρια. Έτσι, λοιπόν! Στήθηκε ένας ολόκληρος πόλεμος για ένα ψέμα:


Αντίδραση τρίτη
- Αυτά διδάσκετε, κύριοι; Θα γκρεμίσετε όλους τους μύθους της εθνικής μας αξιοπρέπειας. Η προσβολή υπήρξε κατάφωρη. Μας έκλεψαν την ωραία Ελένη! Να έχετε, κύριοι δάσκαλοι της λογοτεχνίας, εθνική ευαισθησία. Δε θα τα γκρεμίσουμε όλα. Ελάχιστα μας έχουν απομείνει όρθια. Να τα σεβαστούμε!
- Όχι, κύριοι! Δεν αρέσουν αυτές οι σεφερικές μεταπλάσεις των εθνικών μας μύθων. Η λογοτεχνία είναι πλέον καταπεπτωκυία. Σ’ αυτή τη γλώσσα να επανέλθετε!

- Τέλος όλα. Εντελλόμεθα: να δοθεί στη λογοτεχνία η χαριστική βολή!!!
 
Ο Νικήτας Παρίσης είναι φιλόλογος και συγγραφέας.

Τρίτη 12 Μαΐου 2015

Νίκος Γκάτσος (8 Δεκεμβρίου 1911 - 12 Μαΐου 1992)

Μα ήταν αγέρας κι έφυγε κορυδαλλὸς κι εχάθη 
Ήταν του Μάη το πρόσωπο του φεγγαριού η ασπράδα 
Ένα περπάτημα ελαφρὺ σα σκίρτημα του κάμπου 
Ένα φιλί της θάλασσας της αφροστολισμένης.
Ν. Γκάτσου, "Αμοργός"

Σαν σήμερα, έφυγε από τη ζωή στα 81 του χρόνια ο ποιητής της Αμοργού, στιχουργός  και μεταφραστής Νίκος Γκάτσος

σχέδιο του Ν. Χατζηκυριάκου Γκίκα για την Αμοργό

Το 1943, μέσα στην Κατοχή, δημοσιεύτηκε η μοναδική ποιητική σύνθεση του Γκάτσου Αμοργός, ένα "μνημειώδες έργο νεοελληνικού ποιητικού λόγου", όπως τη χαρακτήρισε ο Μάνος Χατζιδάκις, "ένα βιβλίο των 20 σελίδων, που όμως μπόρεσε να το κάνει να περιέχει μια συγκλονιστική ποιητική γραφή της νεοελληνικής μας Ιστορίας, μοναδική σε δραματικό λυρισμό και βαθιά προσήλωση στη ζωντανή παράδοση του τόπου μας" (Μ. Χατζιδάκις, Ο καθρέφτης και το μαχαίρι, 2013 (σελ. 150).

Ο Τάσος Λιγνάδης στη μελέτη του Διπλή επίσκεψη σε μια ηλικία και σ` έναν ποιητή (Ν. Γκάτσος), 1983 (σελ. 91-92), αναφέρει:  "Ο τίτλος είναι αιγαιοπελαγίτικος. Δηλώνει μεταφορικά την ιθαγένεια ενός τοπίου, το οποίο κινηματογραφεί σε μια εκδοχή ονείρου η πλανητική ματιά του Ποιητή. Είναι ευνόητο φαντάζομαι ότι δεν πρέπει να ζητούμε γεωγραφία στην Αμοργό. [Η λέξη από το ρήμα αμέργω, σημαίνει  εκείνο που στραγγίζει, που συνθλίβει, που αποστάζει]. Στο ποίημα αυτό η θάλασσα, τα δέντρα, τα βουνά, ο ουρανός, δεν είναι αντίτυπα γεωγραφικά ενός χώρου. Είναι στραγγιγμένα, αποσταγμένα τοπία ψυχής. Και η Αμοργός δεν είναι νησί. Είναι μια κατάσταση του πνεύματος".
"Έτσι, αυτό το φαινομενικά φυσιοκρατικό ποίημα επαληθεύει τη θέση του Paul Eluard ότι 'τα φαινόμενα της φύσης είναι φαινόμενα του πνεύματος συνάμα'. Εκείνο που είναι πραγματικό στην Αμοργό είναι μόνο η ποίηση. Και κατά τον μυστικό λόγο του Novalis 'η Ποίηση είναι το απολύτως πραγματικό'".

Ο συνθέτης Νίκος Ξυδάκης διαβάζει αποσπάσματα από την Αμοργό. Ηχογράφηση από τη ραδιοφωνική εκπομπή του τρίτου προγραμματος "Εβδομάδες Ελλήνων Ποιητών", με τον Κώστα Φασουλά.


Τετάρτη 15 Απριλίου 2015

Γεώργιος Βιζυηνός (1849 – 15 Απριλίου 1896)

Ο Γ. Βιζυηνός πέθανε στις 15 Απριλίου του 1896, στα 45 του χρόνια, στο Δρομοκαΐτειο φρενοκομείο όπου έμεινε έγκλειστος τέσσερα χρόνια, "συνεπεία μαρασμού, τελευταία περίοδος προϊούσης γενικής παραλύσεως". Η μάνα του, η οποία "έμεινε ορφανεμένη απ` όλα της τα παιδιά", το μόνο που μπορούσε πια να κάνει ήταν να τα θυμάται και να κλαίει. Από το πολύ το κλάμα άρχισε σιγά - σιγά να χάνει το φως της, μέχρι που τυφλώθηκε εντελώς.


Το βίντεο με τίτλο "Ποίος ήτον ο Γεώργιος Βιζυηνός;", δημιούργησαν οι μαθητές και οι καθηγητές των Εκπαιδευτηρίων ΓΕΙΤΟΝΑ που συμμετείχαν στο Δ΄ Μαθητικό Συνέδριο με τίτλο "Γ. Βιζυηνός, Εις την Πόλιν" που διοργάνωσαν το Ζωγράφειο Λύκειο Κωνσταντινούπολης και τα Εκπαιδευτήρια Ε. Μαντουλίδη Θεσσαλονίκης,  στην Κωνσταντινούπολη, στο Ζωγράφειο Λύκειο, από τις 12 έως τις 15 Μαρτίου 2015.

Σάββατο 11 Απριλίου 2015

Ταξιδεύοντας στη γη του Χρηστάκη Ζωγράφου


121 χρόνια μετά την ίδρυση του Ζωγραφείου Λυκείου Κωνσταντινούπολης, οι Ζωγραφειώτες θα ταξιδέψουν στη γη του Χρηστάκη Ζωγράφου. Θα επισκεφθούν το Μέτσοβο, τα Ιωάννινα, θα αδελφοποιηθούν με τους αποφοίτους της Ζωσιμαίας Σχολής. Θα βρεθούν στο Κεστοράτι και στο Αργυρόκαστρο, για να αποτίσουν φόρο τιμής στον ιδρυτή τους και μεγάλο εθνικό ευεργέτη.

Ο Χρηστάκης Ζωγράφος καταγόταν από το Κεστοράτι Βορείου Ηπείρου. Αποφοίτησε από τη Ζωσιμαία Σχολή Ιωαννίνων. Εργαζόταν στην Κωνσταντινούπολη και στο Παρίσι ως τραπεζίτης. Στήριξε ιδιαίτερα την ελληνική παιδεία με τη χρηματοδότηση και ίδρυση σχολείων. Συνέβαλε στην ίδρυση σχολείων στην πατρίδα του στο Κεστοράτι, στο Αργυρόκαστρο και στην Κωνσταντινούπολη. Περισσότερες πληροφορίες για τον Χρηστάκη Ζωγράφο σε παλαιότερη ανάρτηση του ιστολογίου εδώ.

Το Ζωγράφειο Λύκειο Κωνσταντινούπολης ιδρύθηκε το 1893. Σύμφωνα με την απόφαση της Κοινότητας Σταυροδρομίου πήρε το όνομα του "μεγαθύμου χορηγού του, ευγνωμοσύνης και τιμής ένεκα", του πεφωτισμένου μεγαλοεπιχειρηματία Χρηστάκη Ζωγράφου, που παραχώρησε στην κοινότητα το υπέρογκο ποσό των 10.000 χρυσών λιρών, με στόχο να ιδρυθεί ένα σχολείο σύγχρονο και προοδευτικό.

Την Τετάρτη, 15 Απριλίου 2015,  στις 19:00 μ.μ., στον Πολιτιστικό Πολυχώρο "Δ. Χατζής", θα γίνει αδελφοποίηση του Συλλόγου Αποφοίτων Ζωσιμαίας Σχολής και του Συνδέσμου Αποφοίτων Ζωγραφείου και θα προβληθεί το ντοκιμαντέρ "Οι νεκροί πεθαίνουν όταν τους λησμονάνε", σε σκηνοθεσία Αγγελικής Αριστομενοπούλου, σενάριο Νίκου Μιχαηλίδη, μουσική Μίμη Πλέσσα, αφήγηση Σίας Κοσιώνη και παραγωγής White Room για λογαριασμό της Κοινότητας Σταυροδρομίου.

Δευτέρα 26 Ιανουαρίου 2015

Τι είναι τα θεατρικά στοιχεία. Του Νικήτα Παρίση

Ο κ. Παρίσης παρουσιάζει διεξοδικά, εμπεριστατωμένα και με παραδείγματα, τα χαρακτηριστικά που σε ένα σύγχρονο πεζογράφημα ή ακόμη και σε ένα ποίημα μπορούν να χαρακτηρισθούν ως θεατρικά στοιχεία. Πρόκειται για κείμενο εξαιρετικά χρήσιμο διδακτικά, αφού, απ` όσο γνωρίζω, δεν έχει παρόμοιό του στην ελληνική βιβλιογραφία. Τον ευχαριστώ από καρδιάς που μου το παραχώρησε με μεγάλη προθυμία για δημοσίευση στο αρισμαρί.


Σάββατο 17 Ιανουαρίου 2015

Ο Βυζαντινός Καβάφης – Ντοκιμαντέρ

Ο Βυζαντινός Καβάφης – Ντοκιμαντέρ – (Ιούλιος 2013), παραγωγή του Κέντρου Δελφών σε επιστημονική επιμέλεια και εποπτεία της Πρυτάνεως Ελένης Αρβελέρ και σκηνοθεσία των Πάνου Κυπαρίσση & Φάνη Δούσκου.


Το ντοκιμαντέρ αφορά στον βυζαντινό Καβάφη, σε μιά μυστική περοχή του ποιητή που δεν έχει αρκούντως μελετηθεί. Πρόκειται για μια βασική εισαγωγή της Ελένης Αρβελέρ και την διασπονδύλωση έντεκα ποιημάτων βυζαντινής ύλης, τα οποία διαβάζονται από ισάριθμους πανεπιστημιακούς καθηγητές, ερευνητές, μελετητές του καβαφικού έργου συνιστώντας έτσι έναν άξονα που φωτίζει, για πρώτη ίσως φορά, αυτή του την πλευρά.  Πηγή

Κυριακή 4 Ιανουαρίου 2015

Νικήτας Παρίσης, "Όλα τα τρώει η σκουριά" (μυθιστόρημα, εκδόσεις Momentum)

Το μυθιστόρημα του Νικήτα Παρίση Όλα τα τρώει η σκουριά είναι ένα «σύμμετρο μυθιστόρημα», μικρό σε όγκο, με έντονη συγκινησιακή και συναισθηματική γραφή. Οι εμπειρίες, που ο συγγραφέας αποτυπώνει με ενάργεια στο μυθιστόρημά του, μας μεταφέρουν σε μια πραγματικότητα με συγκεκριμένο ιστορικό και κοινωνικό πλαίσιο. Είναι η αδυσώπητη πραγματικότητα των χρόνων της γερμανικής κατοχής, του εμφυλίου και των μετεμφυλιακών χρόνων, της επτάχρονης δικτατορίας, της μεταπολίτευσης και των χρόνων που ακολούθησαν μέχρι σήμερα. Έτσι, ο συγγραφέας κατασκευάζει ένα αφηγηματικό προσωπείο, που ανακαλεί και αφηγείται, με ρεαλιστική φυσικότητα, περιστατικά του βίου του που, όπως ο ίδιος δηλώνει, η αφηγηματική τους μετάπλαση «κρατάει πάνω τους πιο πολύ το βάρος μιας πραγματικότητας και πολύ λιγότερο την επινόηση της μυθοπλασίας».

Στο σύμπαν της αφήγησης, ο αφηγητής είναι το ίδιο πρόσωπο με τον πρωταγωνιστή, τον Αιμίλιο Ν…, αν και με την επιλογή του τρίτου προσώπου δίνεται η εντύπωση ότι ο Αιμίλιος γράφει για κάποιον συνονόματό του. Αυτό προδηλώνεται στην τρίτη σύντομη προλογική ενότητα του μυθιστορήματος (γ΄, ο Αιμίλιος Ν., σελ. 15-16), που γίνεται η παρουσίαση του πρωταγωνιστή.

Η αρχή της ιστορίας τοποθετείται στα χρόνια της νεανικής ωριμότητας του Αιμίλιου, όταν 27/χρονος ετεροαπασχολούμενος, έψαχνε να βρει δουλειά αντίστοιχη με τις σπουδές του. Η ημερομηνία της 23ης Ιουλίου 1965 προβάλλεται ως μια τομή στη ζωή του Αιμίλιου, αφού τα γεγονότα που επακολούθησαν καθόρισαν σε μεγάλο βαθμό τη ζωή και τη δράση του. Η ιστορία του δίνεται με την τεχνική της αναδρομικής αφήγησης από τον ώριμο, πλέον, αφηγητή, που, έχοντας ξοδέψει 36 χρόνια της ζωής του δουλεύοντας σκληρά για την «Εταιρεία» που τον προσέλαβε, κάνει τώρα τον απολογισμό της ζωής του, τοποθετώντας την στα ιστορικά και κοινωνικά της συμφραζόμενα. Επομένως, ο βασικός αφηγηματικός άξονας του βιβλίου κινείται πάνω στη γραμμή που οριοθετείται με την αρχή, το «ωραίο ξεκίνημα» της δουλειάς του πρωταγωνιστή του στην Εταιρεία και το τέλος, με το «βραβείο» της απόλυσής του από την ίδια Εταιρεία, λίγο πριν τη συνταξιοδότησή του. Πρόκειται για μια γραμμή «όχι πάντα ευθεία. Πιο πολύ τεθλασμένη και με πολλές γωνίες, μυτερές και αιχμηρές, που καραδοκούσαν να πέσεις πάνω και να τσακιστείς». Από κει και πέρα, ο χρόνος της αφήγησης συμπίπτει με το χρόνο της ιστορίας και τα γεγονότα εκτυλίσσονται ευθύγραμμα, με σύντομες μνημονικές ανακλήσεις. Αξιοπρόσεκτο είναι ότι τα τέσσερα Εμβόλιμα κεφάλαια του κειμένου παρακολουθούν ιστορικά γεγονότα που σημάδεψαν τη ζωή του Αιμίλιου και προσδιόρισαν στοιχεία του χαρακτήρα του και της προσωπικότητάς του.

Το επιλογικό τέλος του μυθιστορήματος συμπίπτει με το ξαφνικό τέλος της ζωής του Αιμίλιου αλλά και με την παράδοση της σκυτάλης στον ομιλούντα, καθαρό και φροντισμένο λόγο της γραφής του. Ο Αιμίλιος είχε μετασχηματίσει τα συναισθήματα και τις «δονήσεις» που υπέστη στη ζωή του σε μυθιστόρημα. Ένα μυθιστόρημα που είχε ως βασικό θέμα του «το περπάτημα του καιρού», «τη σκουριά του χρόνου που κάθεται στις κλειδώσεις κι ύστερα όλα τρίζουν, έτοιμα να ραγίσουν». Αυτό το βιβλίο ήταν το κύκνειο άσμα της ζωής του. Την επομένη του θανάτου του ο γιος του, ο Πέτρος, θα πήγαινε στο εκδότη ένα «ολόκληρο κόκκινο ντοσιέ, γεμάτο με καλογραμμένες σελίδες». Με αυτόν τον τρόπο, το ίδιο το κείμενο μας αποκαλύπτει την ιδέα και το βασικό θέμα της γραφής του.

Διαβάζοντας το βιβλίο παρακολουθούμε, μέσα από τη διαδοχή θέσεων και αντιθέσεων, τα στοιχεία της βιωμένης καθημερινότητας του Αιμίλιου, τις «χαμένες δεκαετίες της ζωής του» αλλά και τις χρυσές σελίδες της. Τη δημιουργία οικογένειας. Την κλεισούρα της επαγγελματικής ζωής και την αποστέγνωση που αυτή επιφέρει με τις επαναλήψεις, τις απαρνήσεις και την εναλλαγή ρόλων. Την ίαση που προσφέρει η τέχνης της γραφής. Την αγαλλίαση του ολόκληρου και του πλήρους, που μπορεί να βρει κάποιος στον δικό του «ουρανό», με τα ολόγιομα φεγγάρια της ζωής του. Στοιχεία, δηλαδή, που μπορεί να διακρίνει ο καθένας μας στον καθρέφτη της δικής του ζωής και που συγκροτούν και συνθέτουν λίγο πολύ τα χαρακτηριστικά του εαυτού μας.

Ο αναγνώστης διαπιστώνει ότι οι προσδοκίες για την εξέλιξη της υπόθεσης συνδέονται και επικεντρώνονται όχι τόσο στην εξωτερική δράση όσο στις εσωτερικές διεργασίες του ήρωα και στη λεπτομερή παρουσίαση των σκέψεων και των συναισθημάτων του. Αυτό που, κατά τη γνώμη μου, αποτελεί βασικό συγγραφικό εύρημα είναι ότι ο αφηγητής λειτουργεί ταυτόχρονα και ως μονολογιστής, που σκηνοθετεί τους λόγους που ακούγονται γύρω από τα ζητήματα που θέτει. Όσο περισσότερο παρακολουθούμε αυτούς τους λόγους τόσο καλύτερα αντιλαμβανόμαστε το εσωτερικό πρόσωπο της αρετής του, τη συνείδησή του, τις προτεραιότητες και αξίες που διέπουν τη ζωή του. Ο λόγος του παίρνει έτσι τη μορφή αποφθεγματικών αφορισμών, που κρύβουν μέσα τους αλήθειες καθολικού κύρους, περισσότερο επίκαιρες από ποτέ. Παραθέτω χαρακτηριστικά αποσπάσματα:
Όχι, αυτό μας έφαγε, η μοιρολατρία, η αποδοχή της ήττας, το δεν αλλάζει τίποτα. Περνάμε άσχημο μάθημα στη νέα γενιά. Θα γίνουν όλοι υποζύγια, θα τους φορτώσουν κι άλλα ασήκωτα βάρη. Όχι, φώναζε ο Αιμίλιος, δεν το δέχομαι, η σιωπή είναι η αρχή της ήττας. (σελ. 12)
Αν κάποιος προσπαθήσει, με βίαιο τρόπο, με τη δύναμη της εξουσίας του ή και με άλλα μέσα, να επιβάλλει πάνω σε όλους τους άλλους τη δική του βούληση, αυτό δε θα μου άρεσε. Έτσι είπε και πρόσθεσε: Θα καταργούσε τις δικές μου αξίες. Θα το θεωρούσα αντιδημοκρατικό. (σελ. 21)

Αυτό είναι, συλλογίστηκε, τα πουλιά ανεβαίνουν στον ουρανό. Ξέρουν τι είναι ανήφορος; Δεν ξέρουν. Έχουν φτερά τα πουλιά. Πετάνε ελεύθερα! Πού τέτοια τύχη ο άνθρωπος! Κολλημένος στο χώμα, στις συνήθειές του. Μόνο με τη σκέψη πετάει ο άνθρωπος. Όμως τα πόδια του ματώνουν, τα τρώνε οι ανήφοροι, πληγιάζουν τα πέλματα απ` τα πολλά αγκάθια. Στέκεται, πάντως, όρθιος κι όλο ανεβαίνει. Έτσι πετάνε οι άνθρωποι, χωρίς φτερά. (σελ. 60)
Ο λόγος για την ηθική είναι πάντα μια φλυαρία. Η πράξη όμως σφραγίζει τη ζωή μας. (σελ. 85)
Αναμφισβήτητα, μια βασική «προεξοχή» του μυθιστορήματος είναι η γλώσσα του. Είναι, δηλαδή, γραμμένο σε τέτοια γλώσσα, που με τις πρωτότυπες γλωσσικές υφάνσεις της παρέχει τις νόρμες της τελειότητας. Χαρακτηριστικά τα παρακάτω παραθέματα:
Δεν είναι μόνο τα βάσανα και οι στενοχώριες που κάνουν τη νύχτα άυπνη και τυραννική. Το έχει προσέξει ο Αιμίλιος: και σε στιγμές που νιώθει κανείς να αγγίζει την ευτυχία, όπως το χέρι το βελούδο, και οι στιγμές μοιάζουν γεμάτες χρώματα -η μεταξένια ζωή- ε, και τότε μπορεί να χάσεις τον ύπνο σου. Τα μάτια μένουν ορθάνοιχτα, να δουν ώρα πολλή και να χορτάσουν αυτά τα όμορφα χρώματα. (σελ. 67-68)

Η θάλασσα παιχνίδιζε χρώματα. Κυριαρχούσε το γαλαζωπό, με μιαν απόχρωση οινοπνεύματος, λίγο πιο ανοιχτό. Την έβλεπες αρυτίδωτη μ` ένα σχεδόν άηχο σβήσιμο στην ακρογιαλιά. (σελ. 109)
Μετά την πρώτη ενήδονη ανάγνωση του βιβλίου, επέστρεφα και ξαναεπέστρεφα στις σελίδες του, για να με εμποτίσει το καθαρό απόσταγμα του λόγου τους. Σιγά σιγά άρχισε να μεταβολίζεται μέσα μου η γραφή του και να γίνεται το κείμενο κτήμα μου. Τότε μόνο αποτόλμησα να γράψω αυτόν το σύντομο κριτικό σχολιασμό.
Ιανουάριος 2015 
Στάμου Ευαγγελία

Υ. Γ. Ευχαριστώ θερμά τον κ. Ν. Παρίση και τη Φιλογνωσία που μου έκαναν τη μεγάλη τιμή να δημοσιεύσουν το κείμενό μου στη Φιλογνωσία.