το ιστολόγιο της Στάμου Ευαγγελίας, φιλολόγου, επιμορφώτριας ΤΠΕ
Photo Album: Άγγελου Καλογερίδη

Δευτέρα 27 Ιουλίου 2009

Για τους φίλους του βιβλίου

"Απ` όλα τα εργαλεία του ανθρώπου, το πιο εκπληκτικό είναι, χωρίς καμιά αμφιβολία, το βιβλίο. Τα άλλα είναι προεκτάσεις του κορμιού του. Το μικροσκόπιο και το τηλεσκόπιο είναι προεκτάσεις της όρασής του. Το τηλέφωνο είναι προέκταση της φωνής του. Έχουμε επίσης το αλέτρι και το σπαθί, προεκτάσεις του χεριού του. Το βιβλίο όμως είναι άλλο πράγμα. Το βιβλίο είναι μια προέκταση της μνήμης και της φαντασίας του".
JORGE LUIS BORGES


Σήμερα σίγουρα έχουμε λογοτεχνία. Έχουμε όμως καλή λογοτεχνία ή δίνουμε τη σημασία που πρέπει στην καλή λογοτεχνία; Ερωτήματα που τίθενται σε κείμενο του Μιχάλη Σταφυλά με τίτλο "Η ποιότητα και η εμπορικότητα του βιβλίου" στο τεύχος Απριλίου-Μαΐου-Ιουνίου 2009 του περιοδικού της Εταιρίας Ελλήνων Λογοτεχνών. (Η «Εταιρία Ελλήνων Λογοτεχνών» ιδρύθηκε τον Ιούλιο 1934 με πρόεδρο το Γρηγ. Ξενόπουλο).

Απ` το φεγγάρι

Απ` το φεγγάρι
μην ελπίζεις άλλο φως.
Αν είναι έτσι χλομό
και ανεβαίνει κάθε βράδυ λυπημένο,
δε φταίει αυτό.
Φταίει ο άδειος ουρανός
κι ο δρόμος ο συνηθισμένος.

Όπως σημειώνει ο κ. Σταφυλάς, "...Για να `μαστε ειλικρινείς, η ποιότητα δεν μπορεί να προσδιοριστεί με ακρίβεια. Άλλοτε η ποιότητα θέλαμε να `χει και λίγο ή πολύ πολιτικό μήνυμα. Αυτό είχε σα μέτρο το μεγαλύτερο μέρος του αναγνωστικού κοινού. Σήμερα θέλουμε και λίγη χυδαιολογία, λίγες αφηρημένες έννοιες , κάποιον άκρατο ρεαλισμό. Το ρομαντισμό τον θεωρούμε παλαιοημερολογήτικο. Από τον σοσιαλιστικό ρεαλισμό περάσαμε στον σαρκικό ρεαλισμό. Άλλοτε το βιβλίο το θέλαμε και σαν μορφωτικό προσωπικό μας εργαλείο. Όπως κιόλας το είπε ο Μισέλ Τουρνιέ το βιβλίο έχει δύο δημιουργούς: Αυτόν που γράφει κι αυτόν που το διαβάζει. Τώρα το θέλουμε και ψυχαγωγικό ("θα διαβάσω ένα βιβλίο για να σκοτώσω την ώρα μου"). Όταν δεν κάνουμε κομπιούτερ ή δεν βλέπουμε τηλεόραση.
Ανάμεσα στην εμπορικότητα και την ποιότητα του βιβλίου, φυσικό είναι να προτιμιέται η πρώτη από τους εκδότες. Τα μπεστ σέλερ έχουν συνήθως ψωμί. Κι αυτά δεν τα κάνει συνήθως η ποιότητα αλλά η διαφήμιση.
Φταίει βέβαια και το Κράτος για την κατάσταση. Οι Υπουργοί Πολιτισμού (με εξαίρεση τη Μελίνα), έχοντας και την αρμοδιότητα του ποδοσφαίρου, προτιμούν να ενισχύσουν τη μπάλα από το βιβλίο. Η μπάλα σε κάνει να ξεχνάς πολλά, ενώ το βιβλίο σου τα θυμίζει. Ποτέ δεν δόθηκαν κίνητρα στους Έλληνες ν` αγαπήσουν το βιβλίο. Να το συνηθίσουν. Να τους γίνει απαραίτητο...".



Πρέπει να καταλάβουμε ότι δεν νοείται πολιτισμός χωρίς βιβλία. Τα βιβλία δεν είναι μόνο παράθυρο προς τον κόσμο αλλά μετάβαση στον κόσμο, συντροφιά με τον κόσμο. Είναι θα λέγαμε, "του πνεύματος τα μάγια", για να θυμηθούμε και το λόγο του Κωστή Παλαμά.

Τετάρτη 22 Ιουλίου 2009

Γιάννης Τσαρούχης - Κώστας Καρυωτάκης


Τη Δευτέρα 20 Ιουλίου 2009, συμπληρώθηκαν 20 χρόνια από το θάνατο του σπουδαίου Έλληνα ζωγράφου Γιάννη Τσαρούχη.

Στις 21 Ιουλίου 1928, αυτοκτόνησε στην Πρέβεζα ο ποιητής Κώστας Καρυωτάκης, σε ηλικία μόλις 32 ετών.

Ο Γιάννης Τσαρούχης έγραψε, μεταξύ άλλων, για τον Κώστα Καρυωτάκη:

"...Ο Καρυωτάκης είχε γεννηθεί λάθος στην Ελλάδα κι έγραφε ποιήματα στη γλώσσα ενός λαού που δεν είχε μοίρα. Έβλεπε τα πράγματα σωστά, έχοντας μεγάλη ιδέα για την Ελλάδα που την ήθελε να γίνει κράτος ισχυρό και σεβάσμιο απ` όλους. Η ποίησή του είναι αληθινή και βαθιά και το παραπονό του είναι ατόφιο και αληθινό. Θα μας θέλγει αιωνίως η ποίησή του παρόλο που εμείς τη βολεύουμε τη ζωή και κάνουμε υπομονή για όλα.
... Ο Καρυωτάκης ξεμπροστιάζει τους υποκριτές και όλους τους καθωσπρέπει, δείχνοντάς τους ότι έχουν μια ζωή μισή ενώ αυτός είχε την πλήρη ζωή που δεν έφτανε...
Ο Καρυωτάκης δε δεχόταν καμιά δόξα, καμιά επιτυχία ζητώντας το ανέφικτο και το σπάνιο. Περιφρονούσε τη θεατρινίστικη επιτυχία των ανθρώπων που την είχαν βολέψει θαυμάσια στη ζωή και ήταν κάποιοι. Και πήγαιναν το βράδυ στου Βασιλείου για να συναντηθούν και να αλληλοεπαινεθούν. "Α! κύριε, κύριε Μαλακάση/ ποιος θα βρεθεί να μας δικάσει/ μικρόν εμέ κι εσάς μεγάλο,/ ίδια τον ένα και τον άλλο". Δικαιοσύνη ήθελε... Ήταν τόσο βαθύς που μόνον θάνατος του ταίριαζε. Αυτός σοβαρεύει όλους τους ανθρώπους και τους κάνει αξιοσέβαστους.
Θα μπορούσε να γράψει κανείς πολλά για τον Καρυωτάκη, πάντα όμως στο θέμα του απόλυτου που ζητούσε στη ζωή και το βρήκε με το θάνατο. Ζητούσε μια τελειότητα που μόνο το τέλος μπορεί να δώσει: ο θάνατος".

Το κείμενο δημοσιεύτηκε στο λογοτεχνικό περιοδικό η Λέξη, τεύχος 79-80, που το βρίσκουμε στα ψηφιοποιημένα λογοτεχνικά περιοδικά του ΕΚΕΒΙ.

Τρίτη 21 Ιουλίου 2009

Σχηματική ποίηση

χηματικά ή σχηματογραφικά ή καλλιγραφήματα είναι τα ποιήματα που είναι γραμμένα με τέτοιο τρόπο, ώστε οι στίχοι να σχηματίζουν μια γραφική παράσταση, μια συγκεκριμένη εικόνα".
Αυτός είναι ο ορισμός που δίνεται στο Λεξικό Λογοτεχνικών Όρων του ΥΠΕΠΘ.

Τυπικό παράδειγμα σχηματικής ποίησης αποτελούν τα “Καλλιγραφήματα”, που δημοσίευσε το 1918 ο γάλλος ποιητής Γκυγιώμ Απολλιναίρ. Πολύ γνωστό ποίημα, που συγκαταλέγεται στη συλλογή, είναι “Το λαβωμένο περιστέρι και το σιντριβάνι”. Οι στίχοι του, όπως φαίνεται και στην εικόνα, σχηματίζουν μια γραφική παράσταση με ένα λαβωμένο περιστέρι με ανοιγμένα τα φτερά του που αιωρείται πάνω από ένα σιντριβάνι.

Σε ότι αφορά στην ελληνική λογοτεχνία καλλιγραφήματα έχει γράψει ο Γ. Σεφέρης. Συγκεκριμένα, στην ποιητική του συλλογή “Ημερολόγιο Καταστρώματος Β΄” υπάρχει το ποίημα που τιτλοφορείται “Καλλιγράφημα”, του οποίου οι στίχοι σχηματίζουν τις σιλουέτες τριών ιστιοφόρων του Νείλου.

ΚΑΛΛΙΓΡΑΦΗΜΑ

Πανιά στο Νείλο,
πουλιά χωρίς καλάηδισμα με μια φτερούγα
γυρεύοντας σιωπηλά την άλλη
ψηλαφώντας στην απουσία τ` ουρανού
το σώμα ενός μαρμαρωμένου εφήβου
γράφοντας με συμπαθητικό μελάνι στο γαλάζιο
μιαν απελπιστική κραυγή.

Νείλος, «Τα Περιστέρια»
22. 11. 1942

Η μεγάλη διαφορά της σχηματικής ποίησης έγκειται στο ότι αξιοποιεί τη γλώσσα ως οπτικό κυρίως υλικό. Έτσι, το ορατό και το αναγνώσιμο καθορίζονται με νέους τρόπους. Τα γράμματα και οι λέξεις αποκτούν πολύσημο και παιγνιώδη χαρακτήρα. Η γλώσσα, δεν αφηγείται, δεν περιγράφει, δεν εκφράζει με άμεσο τρόπο το ποιητικό εγώ, το ποίημα δεν νοηματοδοτείται από τη γλώσσα αλλά τη χρησιμοποιεί ως οπτικό μέσο για να παραχθεί το νόημα. Η προσοχή μας επικεντρώνεται στην "οπτικότητα" του ποιήματος. Η ποίηση μετατρέπεται σε πρόσχημα, το μάτι καθυστερεί στα οπτικά στοιχεία απλώς "διατρέχοντας" το λεκτικό χώρο.

Ξέρουμε ότι η εποχή μας θέλγεται όλο και περισσότερο από τις εικόνες, τα στατιστικά διαγράμματα, τις αφίσες… Η σχηματική ποίηση έχει άμεση σχέση μ` αυτές τις μεταβολές, με την επιβολή του ορατού και του αισθητού πάνω στο γραπτό και το νοητό.

Περισσότερα για το πως όλα αυτά τα κάναμε πράξη με τους μαθητές μου εδώ.

Κυριακή 12 Ιουλίου 2009

Ταξίδι στο σύμπαν




Αυτός ο αγρός που αστράφτει...

Τα ουράνια είναι με φώτα ποικιλμένα αμέτρητα, που όλα είναι φωτιά και το καθένα λάμπει.
(Σαίξπηρ, Ιούλιος Καίσαρας)

(Εδώ) δεν έχει τέλος το ατελεύτητο, που συναντάται με το απέραντο. Ατελεύτητο και απέραντο. Να το ζήσεις μόνο μια στιγμή, το έζησες για πάντα. Kι είναι, σαν να υπάρχεις πάντα. Και υπάρχεις. Έτσι δεν είναι; Υπάρχεις, υπάρχω, υπάρχουμε...
(Γιάννης Ρίτσος)

Για να γνωρίσεις τον κόσμο αρκεί ένα ανεξήγητο όνειρο.
(Τάσος Λειβαδίτης, Μικρό βιβλίο για μεγάλα όνειρα)

Έλα! ω, έλα στο ταξίδι των ονείρων.
Πέρα από το δυνατό, πέρα από το γνωρισμένο!
(Σαρλ Μπωντλαίρ)

Θεέ μου, γιατί δεν μπορώ να σε καταλάβω;
Ίσως όμως αν μπορούσα να σε καταλάβαινα να μην μπορούσα να αντέξω το βάρος σου.
(Τάσος Λειβαδίτης, Τα χειρόγραφα του φθινοπώρου)

Ο ήλιος με τις πύρινες χαίτες του
χοχλάζει και καλπάζει μανιασμένος.
(Πάμπλο Νερούντα, Το φεγγάρι της ημέρας)

Η ψυχή μου έγινε βαθιά σαν τα ποτάμια...
...η ψυχή μου σαν τα ποτάμια βάθυνε.
(Langston Hughes, Ο νέγρος μιλά για ποταμούς)

Αν δεν στηρίξεις το ένα σου πόδι έξω απ` τη Γη
ποτέ σου δεν θα μπορέσεις να σταθείς επάνω της.
(Οδ. Ελύτης, Μαρία Νεφέλη)

"Η Γη αποτελεί το λίκνο της ανθρωπότητας
αλλά κανείς δεν μπορεί να ζει μέσα σε λίκνο για πάντα"

είχε πει ο Ρώσος Κονσταντίν Τσιολκόφσκι, πατέρας της τεχνολογίας των πυραύλων.

Υ.Γ. Το βίντεο αυτό το έφτιαξα για να το αφιερώσω στους μαθητές μου, του Γυμνασίου-Λυκείου Χρυσοβίτσας Ιωαννίνων. Την περσινή σχολική χρονιά είχαμε παρακολουθήσει μια ημερίδα με θέμα "Διαστημική εξερεύνηση και Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση", που πραγματοποιήθηκε στο συνεδριακό κέντρο "Κάρολος Παπούλιας" του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, στις 4 Απριλίου 2009, στο πλαίσιο του "Ετους Αστρονομίας". Τη διοργάνωση είχε αναλάβει η Περιφερειακή Διεύθυνση Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Ηπείρου. Οι φωτογραφίες και τα βίντεο που χρησιμοποίησα προέρχονται από το εκπαιδευτικό υλικό που μας διανεμήθηκε.

Τετάρτη 1 Ιουλίου 2009

Τσιγάρο μου γλυκόπιοτο, πακέτο αδειανό μου...


ΑΝΤΙ ΤΟΥ ΤΖΟΤΖΟΥ
Τσιγάρο μου, γλυκόπιοτο...

Η μόνη μου παρηγοριά,
στα χείλη το τσιγάρο.
Ρουφάω μια, ρουφάω δυο,
τυλίγομαι μες τον καπνό,
τα βάσανα ξεχνάω.

Βαριά ποτά, καρέκλες δυο, η αγάπη μου στο πλάι.
Γλυκιά πενιά, ζεϊμπέκικο, χωρίς καπνό δεν πάει.
Τσιγάρο με κατάντησες, παράνομος να γίνω.
Στην ζούλα ανάβω τον καπνό, στην ζούλα τον επίνω.

Η κάθε μία ρουφηξιά,
το ντέρτι μου το πνίγει.
Ρουφάω μια, ρουφάω δυο,
στο πλάι τον καφέ πικρό,
παρηγοριά στα χείλη.

Βαριά ποτά, καρέκλες δυο, η αγάπη μου στο πλάι.
Γλυκειά πενιά, ζεϊμπέκικο, χωρίς καπνό δεν πάει.
Τσιγάρο με κατάντησες, παράνομος να γίνω.
Στην ζούλα ανάβω τον καπνό, στην ζούλα τον επίνω.

Τσιγάρο μου γλυκόπιοτο,
πακέτο αδειανό μου.

Ρουφάω μια παρανομώ.

Και που να κρύψω τον καπνό,
και που το βάσανό μου.

Το παραπάνω ποίημα δημοσιεύθηκε σήμερα στην Επιθεώρηση Ποιητικής Τέχνης ΠΟΙΕΙΝ

Καλό μήνα ΧΩΡΙΣ ΤΣΙΓΑΡΟ!