Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης 2011 και "ξορκίζουμε το κακό" διαβάζοντας όλη τη χρονιά Οδυσσέα Ελύτη

Ένα σώμα γυμνό 

είναι

η μοναδική προέκταση 

της νοητής γραμμής

που  μας ενώνει με το Μυστήριο

Οδυσσέα Ελύτη "Σηματολόγιον"

Τα κολάζ του Ελύτη
Ο Οδυσσέας Ελύτης από νεαρή ηλικία ασχολήθηκε με τη δημιουργία εικονιστικών συνθέσεων (κολάζ) και κάποιες από αυτές τις συνθέσεις του τις εξέθεσε στην πρώτη διεθνή υπερρεαλιστική έκθεση στην Αθήνα.  Πολλά χρόνια αργότερα, δημιούργησε μια σειρά 40 περίπου έργων,   τα περισσότερα έγχρωμα και λίγα ασπρόμαυρα με "τιποτένιο υλικό, αποκόμματα εικονογραφημένων περιοδικών, κάποτε και βιβλίων", με τα οποία "μπορεί να φτάσει κανείς  με μιαν ανάλογη μαστοριά στην  τεχνική της συνεικόνας [...] όπου το γραφικό σχήμα παίρνει τη θέση απλού ψηφίου"  και μεταδίδει "άλλου είδους ποιητικά μηνύματα, όσο κι αν η γραφή πάντοτε βγαίνει πρώτη στην τελική αναμέτρηση" (Ο Κήπος με τις Αυταπάτες).

Ο Ελύτης χρησιμοποίησε μ` ένα δικό του τρόπο εικόνες άλλων ζωγράφων και φωτογράφων σε μια έκφραση παράλληλη μ` εκείνη της ποιητικής του εικονογραφίας. Υπάρχει μια μεταφορά εικόνων από την ποίηση στις συνθέσεις του  αλλά  οι εικονιστικές συνθέσεις δεν είναι ακριβή αντίγραφα των ποιημάτων του. Ο Ελύτης χρησιμοποιεί απλώς παρόμοιες εικόνες. Η μεταφορά αυτή μερικές φορές γίνεται αμοιβαία, όταν χρησιμοποιεί στους στίχους του εικόνες που πρωτοδημιούργησε με τις συνθέσεις του. 

Και το πουλί του κοριτσιού 

πήρ' ένα ψίχουλο θαλάσσης και αναλήφτη

  ΤΟ ΦΩΤΟΔΕΝΤΡΟ   

ΚΑΙ Η ΔΕΚΑΤΗ ΤΕΤΑΡΤΗ ΟΜΟΡΦΙΑ

ΓΕΓΟΝΟΣ ΤΟΥ ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ

 Στην πολύ γνωστή σύνθεση "Αιγαίο", βλέπουμε "αποκόμματα από φωτογραφίες με ασβεστωμένους τρούλους εκκλησιών της Σαντορίνης πάνω απ` τη θάλασσα, λουρίδες με αποχρώσεις του πράσινου, χρυσές λουρίδες από μυκηναϊκές εντάφιες προσωπίδες, όλα προσεκτικά ισορροπημένα πάνω σ` ένα έντονα γαλάζιο φόντο.  Στο δεξιό κάτω μέρος της ορθογώνιας απεικόνισης, όπου ένας γυναικείος γλουτός κι ένας αγκώνας σπάζουν την κάθετη γραμμή, ο Ελύτης προσπάθησε και πέτυχε με φωτογραφικά αποκόμματα ένα ροζ καλοκαιριάτικο κορίτσι  παρμένο από τον Ματίς. Για να μεταφέρει το χρώμα της στον ουρανό έκοψε το σχήμα ενός πουλιού από ένα ομοιόχρωμο χαρτί και το κόλλησε ψηλά, πάνω απ` τη θάλασσα. Τέτοια πουλιά αφθονούν στην ποίηση του Ελύτη, ενώ το τραγούδι τους 

 

...θα σταθεί μετέωρο
Σπέρνοντας τα χρυσά κριθάρια της φωτιάς
Στους πέντε ανέμους

 

Λευτερώνοντας τη γήινη ομορφιά.

ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΙ- ΑΙΘΡΙΕΣ  

(ΚΙΜΩΝ ΦΡΑΪΕΡ,  "Η εικονογραφία και οι εικονιστικές συνθέσεις του Οδυσσέα Ελύτη",   μετάφραση Νάσος Βαγενάς, Κέδρος 1978)

 

Ένα από τα κύρια θέματα του Οδυσσέα Ελύτη  και στην ποίηση και στις εικονιστικές συνθέσεις του είναι η αποθέωση των νεαρών γυμνών  κοριτσιών του Έρωτα και των κοριτσιών-αγγέλων, που φέρνουν μυστηριώδη και μυστικά μηνύματα, ευλογίες και ευαγγελισμούς.

ΚΟΡΗ ΣΕ ΚΑΛΥΚΑ (1967)

Πάνω σ`ένα τεράστιο κόκκινο κάλυκα που βγαίνει μέσα
από μεγάλα αισθησιακά φύλλα με μαύρο φόντο, 
βρίσκεται κοιμισμένο στον ήλιο ένα γυμνό κορίτσι.
Είναι η 

"ολόξανθη και ηλιοκαμένη" 

που συναντούμε στα ποιήματα του Ελύτη. Εκείνη που  

"τόσο πολύ τη μέθυσε ο χυμός του ήλιου"

μια

"μαρμαρυγή - νανούρισμα των βλεφάρων 
πάνω απ' τη 

μυθική απλωσιά του κόσμου"

Όταν αστράφτεις στον ήλιο που γλιστράει επάνω σου 
σταγόνες κι αθάνατους γυακίνθους και σιωπές, 
 εγώ σ` ονομάζω  μόνη πραγματικότητα.

(Προσανατολισμοί - Η Συναυλία των Γυακίνθων

ΤΟ ΜΗΝΥΜΑ (1968)

Άγγελε συ που κάπου εδώ γύρω πετάς
Πολυπαθής και αόρατος, πιάσε μου το χέρι  

ΤΑ ΕΤΕΡΟΘΑΛΗ - VILLA NATACHA


Το Λασίθι με την καταπράσινη κοιλάδα του  κατάσπαρτη 
από αναρίθμητους ανεμόμυλους.
Στο πεδινό τοπίο σφηνωμένο ένα λιμάνι
γεμάτο πολύχρωμες αγκυροβολημένες βάρκες.
Κάτω από τη θάλασσα ένα βουνό
αναποδογυρισμένο κι έπειτα πάλι ένας 
ουρανός, έτσι ώστε τόσο το θαλασσινό τοπίο όσο
και το πεδινό να πλέουν στον αέρα. 
Στον ουρανό πάνω από τους ανεμόμυλους
υπάρχει ένας θηλυκός άγγελος,
ένα γυμνόστηθο νεαρό κορίτσι μέσα σ` ένα ροζ κοχύλι
με τα φτερά του καμωμένα από κοχύλια, που δείχνουν το 
εσωτερικό τους αποκαλύπτοντας 
την μαργαριταρένια τους λάμψη.
Το κορίτσι έρχεται πετώντας για να φέρει κάποιο
μήνυμα, με το χέρι απλωμένο σαν σε ευλογία.


( (ΚΙΜΩΝ ΦΡΑΪΕΡ,  "Η εικονογραφία και 
οι εικονιστικές συνθέσεις του Οδυσσέα Ελύτη")  

Πίσω από ένα κιγκλίδωμα φτιαγμένο από χρωματιστές χάρτινες λουρίδες με ποικίλο φωτισμό, βρίσκεται  μια γυμνόστηθη κοπέλα. Το λεπτό ανθοστόλιστο σάλι της αφήνει να φαίνεται σαν υποψία 

"το λίγο μαύρο στις κόχες των μηρών" της

(Το Άξιον Εστί - Η Γένεσις)

Αριστερά, μπροστά της, πέφτουν μεγάλα φύλλα. Είναι η

  
"χορτοαρχόντισσα" 

(Ήλιος ο Πρώτος - Κίτρινο)

το πράσινο εκείνο κορίτσι που γεννά στον ποιητή την επιθυμία να μπει 

"απ` την πόρτα που ένα φύλλο σκέτο υπερασπίζεται"

(Ήλιος ο Πρώτος - Πράσινο)
  

Η κοπέλα  είναι εκείνη που ελευθερώνει από το κλουβί της  ο γενειοφόρος  άντρας του "Περί Πολιτείας".  Στην έκσταση ενός εκτυφλωτικού μεσημεριού, ο ποιητής, βλέπει στους ουρανούς ένα γενειοφόρο άντρα να ελευθερώνει ένα πουλί που είναι μια ωραία γυναίκα. Κι αυτή έρχεται να καθήσει με τα πόδια της προκλητικά μισάνοιχτα, πάνω στις πλάκες.

Να την  

η γυμνή γυναίκα  

με την πράσινη άχνη στα μαλλιά και το χρυσό συρμάτινο γιλέκο

ήρθε και κάθισε απαλά πάνω στις πλάκες με τα πόδια μισάνοιχτα

Που αυτό μες στη συνείδησή μου πήρε το νόημα λουλουδιού όταν του ανοίγει ο κίνδυνος την πρώτη τρυφεράδα

Ο ποιητής δέχεται αυτό το ουράνιο όραμα σα μέσα σε μια ονείρωξη. Μετά την αποκαλυπτική στιγμή μιας τέτοιας ελευθερίας,  συνεχίζει να γράφει με μανία ανάμεσα στα διάφανα μεγάλα φύλλα,  για να καθαγιάσει και να ευλογήσει όλες τις μορφές του έρωτα, που είναι τόσο διαφορετικές, όσοι oι τρόποι  όλοι που `χανε να πετάνε τα πουλιά σκαλί σκαλί ως το άπειρο.

Με μανία συνέχιζα να γράφω "Περί Πολιτείας" μες στην άκρα κατάνυξη του απέραντου γλαυκού 

Και στα διάφανα μεγάλα φύλλα

Μια στιγμή φάνηκαν τα νησιά και ακόμα πιο ψηλά μες στον αιθέρα οι τρόποι  όλοι που `χανε να πετάνε τα πουλιά σκαλί σκαλί ως το άπειρο.

(Το Φωτόδεντρο και η δέκατη τέταρτη ομορφιά - Περί Πολιτείας)

Στ` "Ανοιχτά χαρτιά" ο Ελύτης αναφέρει πως οι παραμάνες στα νησιά ξορκίζουν το κακό μουρμουρίζοντας ακατανόητες λέξεις, ενώ κρατούν ένα μικρό φύλλο από κάποιο ταπεινό φυτό. 

"Αυτό το φυλλαράκι με τις άγνωστες δυνάμεις της αθωότητας και τα παράξενα λόγια που το συνοδεύουνε είναι ακριβώς η Ποίηση". 

Βιβλιογραφία:  

• ΚΙΜΩΝ ΦΡΑΪΕΡ, ΑΞΙΟΝ ΕΣΤΙ ΤΟ ΤΙΜΗΜΑ: Εισαγωγή στην ποίηση του Οδυσσέα Ελύτη, μετάφραση Νάσος Βαγενάς, Κέδρος 1978
• Οδυσσέας Ελύτης, Ο κήπος με τις αυταπάτες, εκδ. Ύψιλον, Αθήνα 1999
•  Οδυσσέα Ελύτη, ΣΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟΝ, ΕΡΜΕΙΑΣ, Αθήνα 1977
• Οδυσσέας Ελύτης, ΠΟΙΗΣΗ, εκδ. Ίκαρος 2002