το ιστολόγιο της Στάμου Ευαγγελίας, φιλολόγου, επιμορφώτριας ΤΠΕ
Photo Album: Άγγελου Καλογερίδη

Δευτέρα 28 Μαρτίου 2011

Το "Μονόγραμμα" του Οδυσσέα Ελύτη

πηγή αναπαραγωγής: Ψηφιοθήκη Α.Π.Θ.
Το "Μονόγραμμα" γράφτηκε κατά τη διαμονή του Οδυσσέα Ελύτη στο Παρίσι (1969-1971). Η πρώτη του έκδοση έγινε την άνοιξη του 1971 στις Βρυξέλλες από φωτοτυπημένο χειρόγραφο του ποιητή, για λογαριασμό των εκδόσεων L`oiseau της Αμμοχώστου Κύπρου. Στην Ελλάδα εκδόθηκε το φθινόπωρο του 1972 από τον Ίκαρο. Είναι ένα από τα πιο περίτεχνα ποιητικά οικοδομήματα του Οδυσσέα Ελύτη. Είναι ένα σχετικά μικρό ποίημα, ένα ερωτικό τραγούδι, γεμάτο συγκίνηση και λυρισμό, τόσο καλά σχεδιασμένο όσο και το "Άξιον Εστί".
Ο Ελύτης, στην "Αυτοπροσωπογραφία σε λόγο προφορικό", σελ. 31-32 διατυπώνει τις εξής σκέψεις: "Τα στοιχεία που συνθέτουν ένα ποίημα -οι εικόνες, οι σκέψεις, οι μεταφορές, οι παρομοιώσεις, τα ουδέτερα περάσματα- όλα αυτά πρέπει να συγκεντρώνονται και να δένουν κατά τέτοιο τρόπο ώστε το ποίημα σαν αυθύπαρκτη μονάδα να μην χάσει την ενότητα και την αυτοτέλειά του. Τώρα, όταν τα ποιήματα αρχίζουν και γίνονται πιο μεγάλα, όταν έχουμε να κάνουμε με μια σύνθεση πιο μεγάλη, κατά τη γνώμη μου υπεισέρχεται ο παράγοντας της μορφής. Δηλαδή, δεν μπορεί ένα ποίημα που πιάνει την έκταση ενός ολόκληρου βιβλίου να είναι ένα σκέτο μακρινάρι. Πρέπει να έχει μια ορισμένη αρχιτεκτονική.
[...] Όπως σ` ένα σπίτι μεγάλο πρέπει η πύλη να είναι στη μέση, η κεντρική είσοδος και τα παράθυρα να είναι μοιρασμένα δεξιά κι αριστερά, έτσι πρέπει να είναι και μια μεγάλη σύνθεση όπως το "Άξιον Εστί" ή η "Μαρία Νεφέλη", που καταλαμβάνουν την έκταση ενός βιβλίου ολόκληρου. Κι έτσι αποκτά στερεότητα και ένα είδος θεμέλιου. Τώρα, κάθε ποίημα ανάλογα με το περιεχόμενό του, γεννά και τη μορφή του.
Όλα αυτά φυσικά, είναι πράγματα που αφορούν τον ποιητή. Ο αναγνώστης πρέπει να απορροφηθεί από το νόημα. Η πρόνοια αρχιτεκτονική χρειάζεται για να δώσει μια στερεότητα στο έργο".

"Το Μονόγραμμα αποτελείται από 7 μέρη που το καθένα του περιλαμβάνει 7 στίχους ή πολλαπλάσια του 7, που φτάνουν στο κεντρικό μέρος (IV) τους 49 στίχους (7Χ7) για ν` αρχίσουν να μειώνονται βαθμιαία ως το τέλος. [...] Αυτοί οι συνδυασμοί, με τη σειρά τους, σχηματίζουν έναν αρμονικό ρόμβο που οι αριθμοί των γραμμών του, είτε προστεθούν κάθετα είτε οριζόντια, δίνουν τα αθροίσματα 7, 21, 35, 49, 35, 21, 7. [...]


"Η αυστηρή αυτή αριθμητική πειθαρχία δεν αποβλέπει ουσιαστικά σε τίποτε άλλο παρά στο να υποταχθεί και να ελεγχθεί ό,τι από τη φύση του τείνει να είναι διάχυτο, ατίθασο και απειθάρχητο, το ερωτικό συναίσθημα"
(Mario Vitti, Οδυσσέας Ελύτης)

Καθένα από τα 7 μέρη, περιλαμβάνει μια λέξη ή μια φράση που αποτελεί το κεντρικό θέμα του κάθε μέρους και που, αν τοποθετηθεί η μία κοντά στην άλλη, όλες μαζί σχηματίζουν την επιγραμματική ρήση του όλου ποιήματος:

Θά πενθώ πάντα  - μ’ακούς; - γιά σένα, 
μόνος, στόν Παράδεισο
(ΚΙΜΩΝ ΦΡΑΪΕΡ,  "ΤΟ ΜΟΝΟΓΡΑΜΜΑ", μετάφραση Νάσος Βαγενάς, Κέδρος 1978)

Η τελική αγωνία του Ελύτη, όπως και όλων των ποιητών, είναι η αγωνία του χρόνου. Σαν αντιστάθμισμα διαθέτει αυτό το πάθος για αρμονική τάξη στη δομή του ποιήματος που καθηλώνει το χρόνο και κάνει την Ομορφιά αιώνια.

Κι είναι ο χρόνος μιά μεγάλη εκκλησία, μ’ακούς
Όπου κάποτε οί φιγούρες
Των Αγίων
Βγάζουν δάκρυ αληθινό, μ’ακούς 
Βιβλιογραφία:  
  • ΚΙΜΩΝ ΦΡΑΪΕΡ, ΑΞΙΟΝ ΕΣΤΙ ΤΟ ΤΙΜΗΜΑ: Εισαγωγή στην ποίηση του Οδυσσέα Ελύτη, μετάφραση Νάσος Βαγενάς, Κέδρος 1978
  • Λέσχη Αθανάτων, Οδυσσέας Ελύτης,  ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ
  • Οδυσσέας Ελύτης, ΑΥΤΟΠΡΟΣΩΠΟΓΡΑΦΙΑ σε λόγο προφορικός, εκδ. Ύψιλον 
  • Οδυσσέας Ελύτης, ΠΟΙΗΣΗ, εκδ. Ίκαρος 2002
  •  JEFFREY CARSON, 49 σχόλια στην ποίηση του Οδυσσέα Ελύτη εκδ. Ύψιλον, Αθήνα 1983
  • Mario Vitti, Οδυσσέας Ελύτης: κριτική μελέτη, ΕΡΜΗΣ, Αθήνα 1986 
  • Ασημίνα Χασάνδρα, ΓΙΑ ΤΟ ΜΟΝΟΓΡΑΜΜΑ ΤΟΥ ΟΔΥΣΣΕΑ ΕΛΥΤΗ, ΟΔΟΣ ΠΑΝΟΣ, τ. 137 (από τα ψηφιοποιημένα περιοδικά του ΕΚΕΒΕ)

Κυριακή 20 Μαρτίου 2011

Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης 2011 και "ξορκίζουμε το κακό" διαβάζοντας όλη τη χρονιά Οδυσσέα Ελύτη


Ένα σώμα γυμνό 
είναι
η μοναδική προέκταση 
της νοητής γραμμής
που  μας ενώνει με το Μυστήριο
Οδυσσέα Ελύτη "Σηματολόγιον"

Τα κολάζ του Ελύτη
Ο Οδυσσέας Ελύτης από νεαρή ηλικία ασχολήθηκε με τη δημιουργία εικονιστικών συνθέσεων (κολάζ) και κάποιες από αυτές τις συνθέσεις του τις εξέθεσε στην πρώτη διεθνή υπερρεαλιστική έκθεση στην Αθήνα.  Πολλά χρόνια αργότερα, δημιούργησε μια σειρά 40 περίπου έργων,   τα περισσότερα έγχρωμα και λίγα ασπρόμαυρα με "τιποτένιο υλικό, αποκόμματα εικονογραφημένων περιοδικών, κάποτε και βιβλίων", με τα οποία "μπορεί να φτάσει κανείς  με μιαν ανάλογη μαστοριά στην  τεχνική της συνεικόνας [...] όπου το γραφικό σχήμα παίρνει τη θέση απλού ψηφίου"  και μεταδίδει "άλλου είδους ποιητικά μηνύματα, όσο κι αν η γραφή πάντοτε βγαίνει πρώτη στην τελική αναμέτρηση"Κήπος με τις Αυταπάτες).
Ο Ελύτης χρησιμοποίησε μ` ένα δικό του τρόπο εικόνες άλλων ζωγράφων και φωτογράφων σε μια έκφραση παράλληλη μ` εκείνη της ποιητικής του εικονογραφίας. Υπάρχει μια μεταφορά εικόνων από την ποίηση στις συνθέσεις του  αλλά  οι εικονιστικές συνθέσεις δεν είναι ακριβή αντίγραφα των ποιημάτων του. Ο Ελύτης χρησιμοποιεί απλώς παρόμοιες εικόνες. Η μεταφορά αυτή μερικές φορές γίνεται αμοιβαία, όταν χρησιμοποιεί στους στίχους του εικόνες που πρωτοδημιούργησε με τις συνθέσεις του. 

Και το πουλί του κοριτσιού 
πήρ' ένα ψίχουλο θαλάσσης και αναλήφτη
  ΤΟ ΦΩΤΟΔΕΝΤΡΟ   
ΚΑΙ Η ΔΕΚΑΤΗ ΤΕΤΑΡΤΗ ΟΜΟΡΦΙΑ
ΓΕΓΟΝΟΣ ΤΟΥ ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ
 Στην πολύ γνωστή σύνθεση "Αιγαίο", βλέπουμε "αποκόμματα από φωτογραφίες με ασβεστωμένους τρούλους εκκλησιών της Σαντορίνης πάνω απ` τη θάλασσα, λουρίδες με αποχρώσεις του πράσινου, χρυσές λουρίδες από μυκηναϊκές εντάφιες προσωπίδες, όλα προσεκτικά ισορροπημένα πάνω σ` ένα έντονα γαλάζιο φόντο.  Στο δεξιό κάτω μέρος της ορθογώνιας απεικόνισης, όπου ένας γυναικείος γλουτός κι ένας αγκώνας σπάζουν την κάθετη γραμμή, ο Ελύτης προσπάθησε και πέτυχε με φωτογραφικά αποκόμματα ένα ροζ καλοκαιριάτικο κορίτσι  παρμένο από τον Ματίς. Για να μεταφέρει το χρώμα της στον ουρανό έκοψε το σχήμα ενός πουλιού από ένα ομοιόχρωμο χαρτί και το κόλλησε ψηλά, πάνω απ` τη θάλασσα. Τέτοια πουλιά αφθονούν στην ποίηση του Ελύτη, ενώ το τραγούδι τους 
 
...θα σταθεί μετέωρο
Σπέρνοντας τα χρυσά κριθάρια της φωτιάς
Στους πέντε ανέμους
 
Λευτερώνοντας τη γήινη ομορφιά.
ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΙ- ΑΙΘΡΙΕΣ  
(ΚΙΜΩΝ ΦΡΑΪΕΡ,  "Η εικονογραφία και οι εικονιστικές συνθέσεις του Οδυσσέα Ελύτη",   μετάφραση Νάσος Βαγενάς, Κέδρος 1978)
 
Ένα από τα κύρια θέματα του Οδυσσέα Ελύτη  και στην ποίηση και στις εικονιστικές συνθέσεις του είναι η αποθέωση των νεαρών γυμνών  κοριτσιών του Έρωτα και των κοριτσιών-αγγέλων, που φέρνουν μυστηριώδη και μυστικά μηνύματα, ευλογίες και ευαγγελισμούς.

ΚΟΡΗ ΣΕ ΚΑΛΥΚΑ (1967)

Πάνω σ`ένα τεράστιο κόκκινο κάλυκα που βγαίνει μέσα
από μεγάλα αισθησιακά φύλλα με μαύρο φόντο, 
βρίσκεται κοιμισμένο στον ήλιο ένα γυμνό κορίτσι.
Είναι η 

"ολόξανθη και ηλιοκαμένη" 

που συναντούμε στα ποιήματα του Ελύτη. Εκείνη που  

"τόσο πολύ τη μέθυσε ο χυμός του ήλιου"
μια
"μαρμαρυγή - νανούρισμα των βλεφάρων 
πάνω απ' τη 
μυθική απλωσιά του κόσμου"

Όταν αστράφτεις στον ήλιο που γλιστράει επάνω σου 
σταγόνες κι αθάνατους γυακίνθους και σιωπές, 
 εγώ σ` ονομάζω  μόνη πραγματικότητα.
(Προσανατολισμοί - Η Συναυλία των Γυακίνθων
ΤΟ ΜΗΝΥΜΑ (1968)

Άγγελε συ που κάπου εδώ γύρω πετάς
Πολυπαθής και αόρατος, πιάσε μου το χέρι
 
ΤΑ ΕΤΕΡΟΘΑΛΗ - VILLA NATACHA


Το Λασίθι με την καταπράσινη κοιλάδα του  κατάσπαρτη 
από αναρίθμητους ανεμόμυλους.
Στο πεδινό τοπίο σφηνωμένο ένα λιμάνι
γεμάτο πολύχρωμες αγκυροβολημένες βάρκες.
Κάτω από τη θάλασσα ένα βουνό
αναποδογυρισμένο κι έπειτα πάλι ένας 
ουρανός, έτσι ώστε τόσο το θαλασσινό τοπίο όσο
και το πεδινό να πλέουν στον αέρα. 
Στον ουρανό πάνω από τους ανεμόμυλους
υπάρχει ένας θηλυκός άγγελος,
ένα γυμνόστηθο νεαρό κορίτσι μέσα σ` ένα ροζ κοχύλι
με τα φτερά του καμωμένα από κοχύλια, που δείχνουν το 
εσωτερικό τους αποκαλύπτοντας 
την μαργαριταρένια τους λάμψη.
Το κορίτσι έρχεται πετώντας για να φέρει κάποιο
μήνυμα, με το χέρι απλωμένο σαν σε ευλογία.


( (ΚΙΜΩΝ ΦΡΑΪΕΡ,  "Η εικονογραφία και 
οι εικονιστικές συνθέσεις του Οδυσσέα Ελύτη")  
Πίσω από ένα κιγκλίδωμα φτιαγμένο από χρωματιστές χάρτινες λουρίδες με ποικίλο φωτισμό, βρίσκεται  μια γυμνόστηθη κοπέλα. Το λεπτό ανθοστόλιστο σάλι της αφήνει να φαίνεται σαν υποψία 

"το λίγο μαύρο στις κόχες των μηρών" της
(Το Άξιον Εστί - Η Γένεσις)

Αριστερά, μπροστά της, πέφτουν μεγάλα φύλλα. Είναι η
  
"χορτοαρχόντισσα" 
(Ήλιος ο Πρώτος - Κίτρινο)

το πράσινο εκείνο κορίτσι που γεννά στον ποιητή την επιθυμία να μπει 

"απ` την πόρτα που ένα φύλλο σκέτο υπερασπίζεται"
(Ήλιος ο Πρώτος - Πράσινο)
  
Η κοπέλα  είναι εκείνη που ελευθερώνει από το κλουβί της  ο γενειοφόρος  άντρας του "Περί Πολιτείας".  Στην έκσταση ενός εκτυφλωτικού μεσημεριού, ο ποιητής, βλέπει στους ουρανούς ένα γενειοφόρο άντρα να ελευθερώνει ένα πουλί που είναι μια ωραία γυναίκα. Κι αυτή έρχεται να καθήσει με τα πόδια της προκλητικά μισάνοιχτα, πάνω στις πλάκες.
Να την  
η γυμνή γυναίκα  
με την πράσινη άχνη στα μαλλιά και το χρυσό συρμάτινο γιλέκο
ήρθε και κάθισε απαλά πάνω στις πλάκες με τα πόδια μισάνοιχτα

Που αυτό μες στη συνείδησή μου πήρε το νόημα λουλουδιού όταν του ανοίγει ο κίνδυνος την πρώτη τρυφεράδα

Ο ποιητής δέχεται αυτό το ουράνιο όραμα σα μέσα σε μια ονείρωξη. Μετά την αποκαλυπτική στιγμή μιας τέτοιας ελευθερίας,  συνεχίζει να γράφει με μανία ανάμεσα στα διάφανα μεγάλα φύλλα,  για να καθαγιάσει και να ευλογήσει όλες τις μορφές του έρωτα, που είναι τόσο διαφορετικές, όσοι oι τρόποι  όλοι που `χανε να πετάνε τα πουλιά σκαλί σκαλί ως το άπειρο.

Με μανία συνέχιζα να γράφω "Περί Πολιτείας" μες στην άκρα κατάνυξη του απέραντου γλαυκού 

Και στα διάφανα μεγάλα φύλλα
Μια στιγμή φάνηκαν τα νησιά και ακόμα πιο ψηλά μες στον αιθέρα οι τρόποι  όλοι που `χανε να πετάνε τα πουλιά σκαλί σκαλί ως το άπειρο.
(Το Φωτόδεντρο και η δέκατη τέταρτη ομορφιά - Περί Πολιτείας)

Στ` "Ανοιχτά χαρτιά" ο Ελύτης αναφέρει πως οι παραμάνες στα νησιά ξορκίζουν το κακό μουρμουρίζοντας ακατανόητες λέξεις, ενώ κρατούν ένα μικρό φύλλο από κάποιο ταπεινό φυτό. 

"Αυτό το φυλλαράκι με τις άγνωστες δυνάμεις της αθωότητας και τα παράξενα λόγια που το συνοδεύουνε είναι ακριβώς η Ποίηση". 

Βιβλιογραφία:  
  • ΚΙΜΩΝ ΦΡΑΪΕΡ, ΑΞΙΟΝ ΕΣΤΙ ΤΟ ΤΙΜΗΜΑ: Εισαγωγή στην ποίηση του Οδυσσέα Ελύτη, μετάφραση Νάσος Βαγενάς, Κέδρος 1978
  • Οδυσσέας Ελύτης, Ο κήπος με τις αυταπάτες, εκδ. Ύψιλον, Αθήνα 1999
  •  Οδυσσέα Ελύτη, ΣΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟΝ, ΕΡΜΕΙΑΣ, Αθήνα 1977
  • Οδυσσέας Ελύτης, ΠΟΙΗΣΗ, εκδ. Ίκαρος 2002

Πέμπτη 10 Μαρτίου 2011

Παράγοντες που διαμόρφωσαν το δημιουργικό έργο του Γιώργου Ιωάννου - αφιέρωμα (3)

 Το σώμα μας είναι μια απέραντη αποθήκη εικόνων,
 φωνών, κραυγών, επαφών, πόνων, βασάνων, 
στερήσεων, ερωτικών παροξυσμών.
Όσο πιο παιδεμένο το σώμα μας
τόσο πιο μεγάλη η αποθήκη που διαθέτει.
Καταπακτή

Στη διαμόρφωση του δημιουργικού  έργου του Γιώργου Ιωάννου "ο πρώτος διαμορφωτικός παράγων" ήταν η οικογένειά του. "Συχνά αναφέρεται σε συγγενικά του πρόσωπα τα οποία κρατούν αρκετές φορές πρωταγωνιστικό ρόλο". Επίσης, ο στενός κοινωνικός του περίγυρος και η πόλη της Θεσσαλονίκης, που τη γνωρίζει καλά και την αγαπά πολύ.
Ένας λόγος που προτιμώ τη Θεσσαλονίκη είναι  ότι την ξέρω καλά και την αγαπώ πολύ. Αυτό είναι μια βασική αρχή για μένα, να μιλώ για πράγματα εξωτερικά ή εσωτερικά μου, για τα οποία έχω εμπειρίες.
(Από συνέντευξη στο περιοδικό Πολιορκία, τχ. 26, 1985)
Η Θεσσαλονίκη "με την μόνιμη σχεδόν καταχνιά", "τις σπηλαιώδεις εκκλησίες", αποτελεί το σημείο αναφοράς στο πεζογραφικό έργο του Γιώργου Ιωάννου. 

Θεσσαλονίκη - Αγία Σοφία, δεκαετία 1950. Πηγή αναπαραγωγής:
Ψηφιοποιημένες Συλλογές Ε.Λ.Ι.Α

Οι χώροι της πόλης στα πεζογραφήματά του "Για ένα φιλότιμο" υποδηλώνουν διακριτικά την παρουσία τους. Ο αφηγητής διαχέεται μέσα από την ατμόσφαιρα των χώρων της πόλης. Γλιστρά και τη διαπερνά. Δεν διασχίζει τους χώρους για να τους περιγράψει, αλλά για να αισθανθεί εκείνα τα βιώματα τα οποία οι χώροι αυτοί ανακαλούν στη μνήμη του. Λειτουργούν δηλαδή, διάφορα σημεία της πόλης  ως "δρομοδείκτες της μνήμης".
(Έλενα Χουζούρη, Η Θεσσαλονίκη του Γιώργου Ιωάννου: περιλπάνηση στο χώρο και στο χρόνο, εκδ. Πατάκη, Αθήνα 1995, σελ. 50-51).

Θεσσαλονίκη - Είσοδος εις τον κόλπον - (δύσις του ηλίου). Πηγή αναπαραγωγής:
Ψηφιοποιημένες Συλλογές Ε.Λ.Ι.Α

Οι σπουδές και οι δάσκαλοι
Ο Γιώργος Ιωάννου σπούδασε στο Ιστορικό-Αρχαιολογικό Τμήμα της Φιλοσοφικής Σχολής του Α.Π.Θ. Μεγάλη επίδραση άσκησαν επάνω του, στον τρόπο γραφής του  και οι πανεπιστημιακοί του δάσκαλοι Ι. Θ. Κακριδής, Στυλιανός Καψωμένος, Στίλπων Κυριακίδης, Μιχαήλ Λάσκαρης, Εμμανουήλ Κριαράς κ.ά. Ο Ιωάννου τούς τιμάει και κάνει σποραδικές αναφορές στο έργο του αλλά και στο πεζογράφημά του "Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης: Τα πενήντα χρόνια του" (Το δικό μας αίμα). Ο Κακριδής επέδρασε στη διαμόρφωση του ύφους του με τις σύντομες, ανεξάρτητες προτάσεις και  τον βοήθησε στην αντίληψη του χρόνου, αυτός που "ήξερε να σου μιλάει για το χτες σαν να είναι το σήμερα και το αντίθετο".


Mε την ψυχή του και το πνεύμα του
Το λογοτεχνικό κλίμα της Θεσσαλονίκης υπήρξε σπουδαίος διαμορφωτικός παράγοντας για το έργο του. Ο ίδιος ο Ιωάννου στη συνέντευξή του στο Διαβάζω, τχ 9, 1977, λέει: 
Κατά τη γνώμη μου, η πεζογραφία μου εντάσσεται στο λεγόμενο "εσωτερικό μονόλογο", στο κίνημα αυτό που άρχισε με τον Ντυζαρντέν το 1887 και που επηρέασε βαθύτατα τον Τζόυς. Βέβαια τον εσωτερικό μονόλογο δεν τον πλησίασα κατ` ευθείαν από την ξένη παράδοση. Τον έμαθα, βρέθηκα μέσα σ` αυτή την περιοχή, με τους λογοτέχνες της Θεσσαλονίκης. Και δεν τον έμαθα θεωρητικά, αλλά με επηρέασε, υπεισήλθε μέσα μου, από τον Πεντζίκη κυρίως, αλλά και από την Καρέλλη. [...]
Ν. Γ. ΠΕΝΤΖΙΚΗΣ 
Διασταύρωση Εγνατίας και Αγίας Σοφίας
ακουαρέλα, 1950
Φυσικά, έχω τις ιδιοτυπίες μου, έχω το προσωπικό μου ύφος. [...] Ξέρετε, έχω μια αντιπάθεια προς τα κείμενα με τις σαφέστατες και καλοστημένες υποθέσεις. Τα σιχαίνομαι αυτά πάρα πολύ. Βλέπω το στήσιμο, βλέπω το φτιάξιμο, βλέπω τη μεταφορά των ηρώων  από δω κι από κει, χωρίς λόγο, προκειμένου να τους βγει το έργο, βλέπω όλα αυτά τα πράγματα τα οποία αισθάνομαι τον εαυτό μου ότι έχει μεγάλη ευχέρεια να τα κάνει (τον έχω δοκιμάσει κιόλας), αλλά δεν τα καταδέχομαι, δεν μπορώ να τα καταδέχομαι. [...]
Όπως ξέρετε, γράφω στο πρώτο πρόσωπο γιατί έτσι εκφράζομαι καλύτερα, ζεσταίνομαι πιο πολύ, μ` αρέσει. [...] Επειδή λοιπόν γράφω στο πρώτο πρόσωπο [...] ε, δίνω την εντύπωση ότι πολλές φορές είναι περιστατικά, τα οποία μου έχουν τύχει, περιστατικά αυτοβιογραφικά. Αλλ` αυτό δεν μ` ενδιαφέρει καθόλου. Ούτε για τη δική μου λογοτεχνία, ούτε για κανενός άλλου. Γιατί, όχι μόνο σαν λογοτέχνης, αλλά και σαν μελετητής που είμαι της λογοτεχνίας, ξέρω ότι δεν μετριούνται έτσι τα λογοτεχνήματα, αν δηλαδή είναι αυτοβιογραφικά ή φανταστικά. Εκείνο που μετράει είναι το γράψιμο, το δόσιμο.
Και γενικά, πιστεύω, ότι ο λογοτέχνης πρέπει να χρησιμοποιεί ως ύλη τα βιώματά του. Δεν εννοώ μονάχα τα βιώματα που έχει αποκτήσει από την εμπειρία, αλλά και τα συναισθήματά του, τις ισχυρές φαντασιώσεις του, όλα τελοσπάντων που έχει ζήσει πολύ αυτός ο ίδιος, αυτά που έχει χρειαστεί ίσως να  τα διηγηθεί στη ζωή, να τα συλλάβει με λέξεις, να κραυγάσει την ώρα που τα παθαίνει, με όλα αυτά τα πράγματα, νομίζω, πρέπει να συνθέτει τα έργα του ο λογοτέχνης. Βέβαια καλές είναι και οι φιλοδοξίες και όλοι θα ήθελαν να γράψουν για πράματα και θαύματα, αλλά νομίζω ότι ο λόγος της αποτυχίας είναι κυρίως αυτός: ότι δεν πατάνε απάνω σε βιωματική ύλη.

Με πρόσχημα το πρώτο πρόσωπο
Άρθρο του Κώστα Λογαρά στο περιοδικό ΕΝΤΕΥΚΤΗΡΙΟ, τχ. 68, 2005


Enlarge this document in a new window
Self Publishing with YUDU
 
"Η ανάγνωση του Παπαδιαμάντη", όπως αναφέρει ο Άρης Δρουκόπουλος στο βιβλίο του Γιώργος Ιωάννου: Ένας οδηγός για την ανάγνωση του έργου του, "φαίνεται ότι είχε μεγάλη επίδραση επάνω του. [...] Ο ίδιος ο Ιωάννου λέει   ότι στη "χωρική" εμμονή του ενισχύθηκε  από συγγραφείς που τον είχαν διδάξει και τους είχε ως κανόνα. Πρώτον αναφέρει τον Παπαδιαμάντη με την εμμονή του στη Σκιάθο".
"Η Σκιάθος του Παπαδιαμάντη γίνεται η Θεσσαλονίκη, το αστικό πλαίσιο, ο χώρος του Ιωάννου". (Ελευθερία Κρούπη. Γιώργος Ιωάννου και Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης).
Ο Ιωάννου στην Πρωτεύουσα των προσφύγων λέει:
Συχνά οι ιστορίες αυτές είναι αληθινές [...] με πραγματικό πυρήνα. Ναι "πυρήνα"! Και το έκανες αυτό παίρνοντας θάρρος από το παράδειγμα του Παπαδιαμάντη κυρίως, που τα διηγήματά του στηρίζονται σε ιστορίες γνωστών του και φίλων του. Και που δεν κάνει και πολλές προσπάθειες να τις αλλάξει.
Αλλά και η σχέση του Ιωάννου με τον Καβάφη μοιάζει  με τη σχέση του με τον Παπαδιαμάντη.  Το ύφος του Καβάφη φαίνεται ότι τον επηρέασε στη διαμόρφωση του δικού του υπαινικτικού ύφους.
Στην Πρωτεύουσα των προσφύγων λέει:
 Η ποιητική  σου καταγωγή κρατούσε από τους αρχαίους λυρικούς και τον Καβάφη. Αυτών οι φόρμες σε προσδιόρισαν. Σε τράβηξε προς αυτές η επιγραμματικότητα του λόγου, από την οποία διακατέχεσαι [...].
Ο κινηματογράφος
Νομίζω ότι ο κινηματογράφος με έχει επηρεάσει. Έχω δει πολύ κινηματογράφο. Για χρόνια ολόκληρα, πήγαινα κάθε βράδυ στο σινεμά και βέβαια όχι πάντοτε σε αριστουργήματα, είδα πολλές σαβούρες. Αλλά τελικά, τι να σας πω. Δεν γίνεται τίποτα βλέποντας ή διαβάζοντας μόνο αριστουργήματα [...] Για να φτάσεις σε δημιουργικότητα, που είναι ένα πάρα πολύ σύνθετο πράγμα, πρέπει να ξέρεις όλη την κλίμακα. 
Πάντως, ο κινηματογράφος είναι η μόνη μορφή τέχνης, εκτός από τη λογοτεχνία, που με έχει επηρεάσει. Φανταστείτε ότι μερικές φορές, γράφοντας, σκέφτομαι πλάνα. Και μάλιστα θέλω να τα κάνω και πολύ γρήγορα.
Συνέντευξη στο περιοδικό  Διαβάζω, τχ 9, 1977

Κυριακή 6 Μαρτίου 2011

Το "δημιουργικό" έργο του Γιώργου Ιωάννου - αφιέρωμα (2)

Και πήρες να τολμάς ολοένα και πιο πολύ.
Να τολμάς και στα λόγια, σ` αυτά
τα ξεκάθαρα λόγια, που ήταν σκληρότερα
για την ψυχή σου κι από πράξεις.
Καταπακτή

Το δημιουργικό έργο του Γ. Ιωάννου είναι σεβαστό σε έκταση. Περιλαμβάνει 15 βιβλία. Δύο βιβλία με ποίηση, Ηλιοτρόπια (1954) και Τα χίλια δέντρα (1963), ένα με θέατρο, Το αυγό της κότας (1981) και τα υπόλοιπα δώδεκα με πεζογραφία. 
Α. Δρουκόπουλος, Γιώργος Ιωάννου: ένας οδηγός για την ανάγνωση του έργου του, εκδ. ΕΙΡΜΟΣ, Αθήνα 1992

 Στην ποιητική του παραγωγή περιλαμβάνεται και το Κέντρο Διερχομένων (1982) που μελοποιήθηκε από τον Νίκο Μαμαγκάκη, με το υπέροχο, μεταξύ άλλων, ποίημα "Όχι μαζί".

Όχι μαζί
Μην περπατάς μαζί μου να μη σε γράψουνε
με ξέρουνε στην πιάτσα και θα σε κάψουνε
περπάτα το κατόπι πάνω στα βήματα
εγώ από σένα φως μου δε θέλω χρήματα.
Γυρνάω και σε βλέπω κι αναστατώνομαι
αν είσαι όπως δείχνεις εγώ σκοτώνομαι.
Δεν θέλω να μας δούνε μισώ το μάτι τους
εγώ ποτέ δεν είπα για το κρεβάτι τους
Περπάτα κι ακολούθα μάθε το σπίτι μου
να έρχεσαι μονάχος αποσπερίτη μου
κι όταν χτυπάς την πόρτα μες στα μεσάνυχτα
τα παραθύρια μου όλα θα ‘ναι ορθάνοιχτα.

"Η ηθοποιός Μάνια Παπαδημητρίου και η τραγουδίστρια Καλλιόπη Βέτα σε μια πιο...θεατρική ερμηνεία του υπέροχου τραγουδιού "Όχι μαζί". Στο πιάνο ο Γιάννης Ιωάννου".


Για τη "συγγραφική του ιστορία" ο Γιώργος Ιωάννου σε συνέντευξή του στο περιοδικό "Διαβάζω", τχ 9, 1977, λέει:
Πηγή αναπαραγωγής: Πανδέκτης
Το πρώτο μου βιβλίο, αν μπορεί να λεχθεί έτσι,  ήταν μια μικρή πλακέτα που της έδωσα τον τίτλο "Ηλιοτρόπια", ο οποίος όμως δεν μ` αρέσει τώρα καθόλου. Ήταν ένα βιβλίο με λίγα ποιήματα, που το τύπωσα μόνος μου το 1954, στη Θεσσαλονίκη.  [...]
Το δεύτερο ποιητικό μου βιβλίο άργησα να το βγάλω, βγήκε μετά από 9 περίπου χρόνια [...] το 1963 με τον τίτλο "Τα Χίλια Δέντρα". Τα Χίλια Δέντρα είναι το άλλο όνομα του δάσους, που είναι δυστυχώς όχι ευφήμως γνωστό στο πανελλήνιο, του Σεΐχ Σου. [...]
Πηγή αναπαραγωγής:
 Ψηφιοποιημένες Συλλογές Ε.Λ.Ι.Α.
Τα πρώτα μου πεζογραφήματα  τα έγραψα όταν ήμουνα τοποθετημένος στο Καστρί της Κυνουρίας και δημοσιεύτηκαν στη "Διαγώνιο" το φθινόπωρο του `61. Μετά το Καστρί, μετατέθηκα στη Βεγγάζη της Λιβύης, όπου έμεινα δύο χρόνια και όπου έγραψα μερικά ακόμη πεζογραφήματα. Επιστρέφοντας από τη Βεγγάζη με περίμενε η οργανική μου θέση στο Καστρί. Και έτσι υπηρέτησα σ` αυτό το χωριό ακόμη ένα χρόνο. Μέσα στο χρόνο αυτό, έγραψα και τα υπόλοιπα πεζογραφήματα από το "Για ένα φιλότιμο", ξαναδούλεψα τα ήδη δημοσιευμένα, τα ενέταξα και τα έδωσα να εκδοθούν. [...] (22 πεζογραφήματα).
Μετά βρέθηκα για δύο χρόνια στην Κασσάνδρα της Χαλκιδικής και στη συνέχεια μετατέθηκα στη Θεσσαλονίκη. Εκεί με βρήκε η δικτατορία. Στην αρχή, μέχρι το `70-`71, όπως θα θυμόσαστε, δεν δημοσιεύαμε τίποτα. Θυμάμαι όμως τον καθηγητή τον Κακριδή, ο οποίος μας έλεγε τότε. "Δουλεύετε και βάζετέ τα στο συρτάρι σας, κάποτε θα δημοσιευτούν. Αλλά δουλεύετε. Επειδή δεν τυπώνουν τώρα, μην κάθεστε και επαναπαύεστε, θα `ρθει μια μέρα που πρέπει να είμαστε έτοιμοι". Έγραφα λοιπόν κι εγώ σιγά-σιγά και το `71 τύπωσα τα πεζογραφήματά μου στα οποία έδωσα τον τίτλο "Σαρκοφάγος" (29 πεζογραφήματα).  
Όταν αργότερα ήρθα στην Αθήνα, έγραψα τα πεζογραφήματα  "Η μόνη κληρονομιά", μέσα στη δικτατορία κι αυτά.  (17 πεζογραφήματα). Το λέω αυτό, γιατί (όπως και για τη "Σαρκοφάγο") πρέπει να λαβαίνεται υπόψη. Αλλιώς, μερικά πράγματα δεν ερμηνεύονται ή φαίνονται περίεργα. [...]
Ήρθα λοιπόν, κι εγκαταστάθηκα στην Αθήνα, όπου έζησα και ζω μέχρι σήμερα τη μοναξιά των μοναχικών ανθρώπων των μεγάλων πόλεων. Κι είναι μεγάλη μοναξιά, πολύ μεγαλύτερη από του χωριού.

Πηγή: Α. Δρουκόπουλος, Γιώργος Ιωάννου, εκδ. ΕΙΡΜΟΣ
 Κατά τη γνώμη του Γιώργου Αράγη, "Για τον Γιώργο Ιωάννου," εκδ. Ίνδικτος, Αθήνα 2007, σελ. 38-39, αυτά τα τρία πρώτα βιβλία "σημαδεύουν την καλύτερη περίοδο της σταδιοδρομίας του Ιωάννου ως  λογοτέχνη πεζογράφου, γιατί αποτελούνται από κείμενα όχι μονάχα αμιγώς λογοτεχνικά αλλά και σχεδόν στο σύνολό τους εξαιρετικής ποιότητας". 

Ακολούθησαν, με χρονολογική σειρά, τα πεζογραφικά του έργα:
Το δικό μας αίμα, Αθήνα, Ερμής, 1978
Ομόνοια 1980, Αθήνα, Οδυσσέας, 1980
Επιτάφιος θρήνος, Αθήνα, Κέδρος, 1980
Κοιτάσματα,  Αθήνα, Ορέστης, 1981
Πολλαπλά κατάγματα,  Αθήνα, Εστία, 1981
Εφήβων και μη, Αθήνα, Κέδρος, 1982
Εύφλεκτη χώρα,  Αθήνα, Καθημερινή, 1982
Καταπακτή,  Αθήνα, Γνώση, 1982
Η πρωτεύουσα των προσφύγων, Αθήνα, Κέδρος, 1984

Πηγή: Α. Δρουκόπουλος, Γιώργος Ιωάννου, εκδ. ΕΙΡΜΟΣ