Mατωμένα χώματα: Η Διδώ Σωτηρίου μιλά στην Ελληνική Υπηρεσία του BBC

ΜΝΗΜΗ ΜΙΚΡΑΣΙΑΣ

"Φύσηξεν η νύχτα * σβήσανε τα σπίτια
κι είναι αργά στην ψυχή μου
Δεν ακούει κανένας * όπου κι αν χτυπήσω
η μνήμη με σκοτώνει"
(ΕΛΥΤΗΣ)

"70 τόσα χρόνια πίσω κι η ανάμνηση της γης που μας γέννησε, δε σβήνει, φουντώνει, γίνεται απόσταγμα, πετάει από το βίωμα ό,τι το ασκημίζει και κρατάει το άρωμα. Θαρρείς κι όσο περνούν τα χρόνια, τόσο σε ζώνει η θέρμη της Ανατολής, οι άνθρωποί της οι παλιοί, εκείνοι οι απλοί άνθρωποι, Τούρκοι και 'Ελληνες, θυμάσαι την αδελφική συμβίωση, τα χαμόγελα..."

ΔΙΔΩ ΣΩΤΗΡΙΟΥ (1909-2004)

Στις 18 Φεβρουαρίου 2009 συμπληρώθηκαν 100 χρόνια από τη γέννηση της Διδώς Σωτηρίου. Γεννήθηκε το 1909 στο Αϊντίνι της Μικράς Ασίας.

"Εγώ γεννήθηκα στο Αϊντίνι της Μικράς Ασίας, κοντά στο Μαίαντρο, όπου και η λάσπη του ήτανε χρυσάφι, κι έκανε τα σπαρτά τρία μπόγια, έτσι που καβάλα στα ζώα οι άνθρωποι δεν φαινότανε κι έκανε και τα δέντρα να δίνουν γλυκό, κρουστό καρπό".

Με αυτά τα λόγια είχε περιγράψει τη γενέτειρά της η Διδώ Σωτηρίου μιλώντας, το 1986, στην Ελληνική Υπηρεσία του BBC.

Οι ελληνικοί πληθυσμοί στη Μικρά Ασία γνώρισαν ιδιαίτερη δημογραφική αύξηση στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα ως και τις παραμονές των Βαλκανικών Πολέμων (1912). Έκτοτε παρατηρείται σταδιακή μείωσή τους, καθώς το ελληνικό στοιχείο υπήρξε θύμα της πολεμικής εμπλοκής των δύο γειτονικών χωρών, της Ελλάδας και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, στους Βαλκανικούς και τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο.

Ως "Εδέμ" χαρακτηρίζει ολόκληρη τη Μ. Ασία η Διδώ Σωτηρίου.

"Εδέμ ήταν ολόκληρη η Μ. Ασία για τους κατοίκους της, πολλά τα ελέη στα χέρια των Ρωμιών, εμπόριο, βιομηχανία, επιστήμη, τσιφλίκια, βαγόνια δικά τους είχανε στους σιδηρόδρομους και συχνά ερχόταν λόγιοι και ποιητές απ` την Ευρώπη και κυρίως απ` την Αθήνα, όπως είχε έρθει ο Αλέξανδρος Πάλλης, για να επισκεφθούν τα μέρη μας και τα μέρη της Έφεσος.
Το 1919 ύστερα, στη Σμύρνη, ήρθαν οι Έλληνες. Μεθυσμένος ήταν ο λαός από ευτυχία, οι ραγιάδες πίστευαν στ` αλήθεια πως ήρθε το πλήρωμα του χρόνου κι ο Βενιζέλος θα τους οδηγούσε στο στρατί, που φέρνει πέρα στην Αγια-Σοφιά. Θυμάμαι πως μέσα σε ώρες γέμισαν οι γειτονιές της γκιαούρ Ισμίρ γαλανόλευκες μεταξωτές σημαίες και στους δρόμους πατούσες πάνω σε φέσια. Μάης μήνας ήτανε, ευωδιές κι ο ελληνικός στόλος και κάθε λογής καράβια στο λιμάνι να σφυρίζουν θριαμβευτικά και να ξεμπαρκάρουν φουστανελάδες.
Δεν πέρασαν πολλοί μήνες, για να μην πω μέρες, που άρχισαν τα δύσκολα.
Σοβαρές στρατιωτικές δυνάμεις η Αντάντ δεν είχε κρατήσει μετά την ανακωχή..., γύρευαν απεγνωσμένα το χωροφύλακα του χεριού τους, έναν προσωρινό εντολοδόχο προς τήρησιν της τάξεως, ένα σκιάχτρο, αν θέλετε, να εκφοβίζουν τον Κεμάλ.
Η Μ. Βρετανία το ρόλο αυτό ήθελε να τον παίξει η Ελλάδα, γιατί τη θεωρούσε δικό της όργανο....
Το φοβερό είναι πως παρασύρθηκε κι ο Βενιζέλος και πίστεψε τις αόριστες υποσχέσεις μιας καταδικασμένης πολιτικής αντί, αντίθετα, να κοιτάξει να εξασφαλίσει το δίκαιο αίτημα της κατοχύρωσης των εθνικών δικαιωμάτων μιας αυτονομίας, θα λέγαμε, του ελληνισμού της Ανατολής.

Την περίοδο εκείνη είχαν γίνει μερικά σημαντικά γεγονότα που στρίμωξαν για τα καλά την Αντάντ. Πρώτα-πρώτα, σχηματίστηκε επαναστατική κυβέρνηση με επικεφαλής τον Κεμάλ.

Ο Μουσταφά Κεμάλ

Έτσι, λιγόστευαν, σχεδόν εξέλιπαν οι πιθανότητες να συνθηκολογήσει και να γίνει ο άνθρωπος του χεριού τους. Αντίθετα, έδινε στο λιγοστό δικό τους στρατό γερά χτυπήματα ο Κεμάλ, κυριολεκτικά ρεζιλέματα μερικές φορές.
Απελπιστική και η θέση των Βρετανικών αποσπασμάτων στην περιοχή των Στενών έτσι, που η παραμονή γινόταν προβληματική. Είχανε φτάσει σε δύσκολες καταστάσεις, επειδή πια δεν είχαν στρατό δικό τους εκεί, είχαν ίσα ίσα δυνάμεις για να κάνουν τα μοιράσματα και είχανε και τον ελληνικό στρατό που όποτε ήθελαν τον κινητοποιούσαν.

η προέλαση και η κατάρρευση

Φυσικά επωφελήθηκαν κι είπαν ν` αρχίσει να προχωρεί ο ελληνικός στρατός κι έβλεπες οι νίκες -εγώ το θυμάμαι, ήμουνα παιδί- όχι το παραληρούσε ο κόσμος, όχι το πίστευε, ν` ακούς να χτυπούν όλες οι καμπάνες σ` όλες τις εκκλησιές, να κλαίει ο κόσμος, να..., σπαραγμός. Ύστερα...;

Στην πατρίδα μου τ` Αϊντίνι, έγινε η πρώτη μικρή δοκιμή για τη μεγάλη δοκιμασία του `22. Στην άλλη πλευρά του Μαίαντρου βρισκόταν ιταλικός στρατός, που χολωμένος για τη στάση των συμμάχων απέναντι στις ιταλικές διεκδικήσεις, διευκόλυνε τους Τσέτες να κάνουνε γιουρούσι και να αναγκάσουνε τον ελληνικό στρατό να υποχωρήσει. Κάψανε την πόλη, σφάξανε, βιάσανε, από τη δική μας οικογένεια κάπου δέκα συγγενείς νεκροί. Τα περισσότερα ήταν παιδιά. Βρέθηκαν κατακρεουργημένα. Θυμάμαι πόσο με τραυμάτισαν όλα αυτά και οι ανατριχιαστικές ιστορίες που άκουγα για τον τρομερό Γιουρούκ Αλή, που από τις ρώγες των κοριτσιών, λέγαν ότι έκανε κομπολόγια".

Εικόνα της Σμύρνης μετά τον εμπρησμό.
Αθήνα, Φωτοϊστορικό Αρχείο Δήμου Νέας Σμύρνης.

Σκηνές δραματικές εκτυλίχθηκαν στην προκυμαία της Σμύρνης καθώς πολλοί περίμεναν με αγωνία την επιβίβασή τους σε κάποιο πλωτό μέσο. Στη φωτογραφία πρόσφυγες προσπαθούν να επιβιβασθούν σε πλοιάρια, ενώ απομακρύνεται άκατος αμερικανικού πολεμικού πλοίου.
Αθήνα, Φωτοϊστορικό Αρχείο Δήμου Νέας Σμύρνης

Με τα τρία χρόνια φωτιά και σφαγή μας ξερίζωσε πια οριστικά και μας πέταξε στο λιμάνι του Πειραιά με την πικρή ταμπέλα στο στήθος
ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ

Μικρασιάτες πρόσφυγες στο κατάστρωμα πλοίου.
Αθήνα, Φωτοϊστορικό Αρχείο Δήμου Νέας Σμύρνης.

Οι φωτογραφίες και οι χάρτες προέρχονται από την Ελληνική Ιστορία στο Διαδίκτυο του Ιδρύματος Μείζονος Ελληνισμού.