Πορτρέτα του ουρανού

Η Σελήνη, σέλας του νυκτερινού ουρανού και νυκτός άγαλμα

Πανσέληνος στον Πάρνωνα


H ημισέληνος βρέθηκε ανάμεσα στον Δία (πάνω αριστερά) και στην Αφροδίτη (κάτω δεξιά) νωρίς το σούρουπο στις 2 Νοεμβρίου
Απο την Μικρή Πρέσπα, Φλώρινα. Του Αντώνη Παντελίδη

Ημισέληνος

Το λιμάνι της Σκιάθου

Από πάντα η Σελήνη είχε το προνόμιο να σαγηνεύει τη ματιά και να ελκύει την ιδιαίτερη προσοχή των θνητών. Πόσες σκέψεις δεν γεννήθηκαν στην παρουσία του χλομού, μα φωτεινού της δίσκου; Σφαίρα μυστηρίου και μοναξιάς που περιίπταται πάνω από τις βουβές μας νύχτες, αυτός ο ουράνιος φωστήρας είναι συνάμα θλιβερός και υπέροχος μέσα στην παγερή του αγνότητα, και οι καθάριες ακτίνες του προκαλούν μια ρέμβη γεμάτη γοητεία και μελαγχολία.

Camille Flammarion, Astronomy for Amateurs, 1903

Από το βιβλίο "ΣΕΛΗΝΗ, οδηγός για την παρατήρηση και τη φωτογράφηση" του Peter Grego

Σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία η Σελήνη ήταν κόρη των Τιτάνων Υπερίωνα και Θείας, αδελφή του Ήλιου και της Ιούς, και μητέρα του Ωρίωνα με πατέρα τον Ήλιο. Όπως ο Ήλιος έτσι και η Σελήνη είχε το δικό της άρμα που το έσερναν βόδια ή άλογα ή και ελάφια, ενώ στην κλασική εποχή κυρίως η λατρεία της Σελήνης είχε ατονήσει γιατί πίστευαν ότι η λατρεία των ουράνιων σωμάτων ήταν γνώρισμα των βαρβάρων. Από την αρχαιότητα ακόμη στο ορατό αυτό πρόσωπο της Σελήνης διακρίνονταν διάφορες μορφές και σχήματα που κυριολεκτικά γοήτευαν τους ανθρώπους της Γης επί χιλιάδες χρόνια. Μερικοί πίστευαν ότι ήταν ένα κουνέλι. Άλλοι πάλι ότι ήταν βάτραχος. Ενώ οι περισσότεροι έλεγαν ότι μπορούσαν να διακρίνουν ένα ανθρώπινο πρόσωπο: έναν άνθρωπο στη Σελήνη. Στις σκανδιναβικές χώρες έβλεπαν δύο παιδιά να μεταφέρουν ανάμεσά τους έναν κουβά νερό, ενώ στη Γροιλανδία απαγόρευαν στις νέες κοπέλες να κοιτάζουν την Πανσέληνο γιατί πίστευαν ότι θα έμεναν έγκυοι.

Πανσέληνος, του Edward Robert Hughes

Φυσικά πολλοί από τους κλασικούς Ελληνες φιλοσόφους είχαν αντιληφθεί από νωρίς ότι ο διαφορετικός φωτισμός των περιοχών της Σελήνης οφειλόταν στις ανωμαλίες του εδάφους της. Ο Θαλής ο Μιλήσιος, για παράδειγμα, πίστευε ότι ο δορυφόρος μας ήταν φτιαγμένος από τα ίδια υλικά που είναι φτιαγμένη και η Γη, ενώ ο Δημόκριτος υποστήριζε ότι οι διαφορές του φωτισμού της οφείλονταν στην ύπαρξη βουνών και κοιλάδων. Κι έτσι, από την κλασική ακόμη εποχή, οι αρχαίοι Ελληνες φιλόσοφοι μπόρεσαν να διαλευκάνουν αρκετά από τα μυστήρια της Σελήνης, ανάμεσα στα οποία ήταν και ο μηχανισμός των φάσεών της. Περισότερα...

Πέρσυ Μπυς Σέλλεϋ

Η ΣΕΛΗΝΗ

Και σαν χλωμή κι αδύνατη γυναίκα οπού πεθαίνει,
οπού τρεκλίζει βγαίνοντας από την κάμαρά της,
και τυλιγμένη τη λεπτή κι αέρινή της γάζα
πάει όπου θέλει τ' άρρωστο το παραλήρημά της,
το ίδιο απ' την ανατολή μακριά τη βουρκωμένη
αργά η σελήνη σα λευκή κι άμορφη εβγήκε μάζα.

(μτφρ. Λάμπρος Πορφύρας)

Η απόσταση της σελήνης

(Ίταλο Καλβίνο, "Η απόσταση της σελήνης", Tα κοσμοκωμικά)

Κάποτε, σύμφωνα με όσα υποστηρίζει ο σερ Τζορτζ Ντάρβιν, η Σελήνη βρισκόταν πολύ κοντά στη Γη. Οι παλίρροιες ήταν αυτές που την έσπρωξαν σιγά σιγά μακριά: οι παλίρροιες που η ίδια η Σελήνη προκαλεί στα γήινα νερά και στη διάρκεια των οποίων η Γη χάνει αργά αλλά σταθερά ενέργεια.

Νάσος Βαγενάς, "Ωδή στη Σελήνη"

Μικρή, μετακινούμενη οπή φωτός, μη φεύγεις, μη βιάζεσαι τόσο. Θα σου φέρω πετρέλαιο. Θα σου κόψω λουλούδια που μυρίζουν ακόμα. Θα σου χαρίσω γραμματόσημα. Θα τραγουδήσω με φωνή λυπητερή το υπέροχο τραγούδι των ποιητών, τον βελούδινο ύμνο της νύχτας, από την οποία άλλωστε αντλείς το βαρύτιμο νόημά σου.

Charles Baudelaire, "Η θλίψη της σελήνης"

(Το φεγγάρι ως έναυσμα της ποιητικής πράξης και ως σαρκικό, φυσικό αντικείμενο αποδίδεται σ' αυτό το ποίημα του Μπωντλαίρ).

Απόψε πιο τεμπέλικα νειρεύεται η σελήνη,

σαν την ωραία που ξάπλωσε σε μαξιλάρια πλήθη,

και μ' ένα χέρι ανάλαφρο και μ' αμεριμνοσύνη

χαϊδεύεται πριν κοιμηθεί τριγύρω από τα στήθη.

Στων απαλών χιονόσφαιρων την ατλαζένια πλάτη,

σ' έκστασες παραδίνεται βαθειές, ξεψυχισμένη.

Και στα κατάσπρα οράματα περιπλανά το μάτι

που το καθένα ως άνθισμα στον ουρανό ανεβαίνει.

Στην οκνηρή της αθυμιά, στη σφαίρα αυτή κι αν λάχει,

ν' αφίσει κάποιο δάκρυ της κρυφό ν' αργοκυλήσει,

ένας ποιητής ευλαβικός που έχει στον ύπνο αμάχη

Αυτό το δάκρυ το χλωμό στη φούχτα θα το κλείσει

όπου ιριδοφεγγοβολά σαν οπαλιού κομμάτι

Και θα το κρύψει στην καρδιά μακρυά αφ' του ήλιου το μάτι.

Γεωργίου Μ. Βιζυηνού, "Προς τη Σελήνην", Ατθίδες Αύραι

Η σοβαρή και χλωμιασμένη σου θωριά,
που αρμενίζει στ' αψηλά, Σελήνη,
δεν 'ξεύρεις τι αδελφική παρηγοριά,
τι παιδιακούς συλλογισμούς με δίνει!

Κανένα φίλον από σένα πιο παλιό,
και πιο πιστό, δεν έχω να ονομάσω.
Σ' εγνώρισα πριν πρωτοέμβω στο σχολειό,
κι αν 'μβω στον τάφο, δεν θα σε ξεχάσω.

Θυμάσ' ακόμα το μικρό παιδί, εμέ,
με τον μεγάλο πόθο στην καρδιά μου;
Με την λαχτάρα, να μου ήρχεσαι χαμαί,
να σ' έχω σαν παιχνίδι στην ποδιά μου;

Θυμάσαι πώς, εσύ στα ύψη, εγώ στη γη,
ετρέχαμε μαζί, ποιος να περάσει;
Συ έχεις μείνει πάντα νέα και γοργή,
και μόν' εγώ, εγώ έχω γεράσει!

Θυμάσαι την Βιζώ μας, τ' όμορφο χωριό;
Το σπίτι μας, τ' ωραίο περιβόλι;
Και μέσα στ' άνθη του, θυμάσαι το Μαριώ,
π' αγάπησα με την καρδία μ' όλη;

Αυτή τα φταίει, αν απ' εκείνο τον καιρό
αμέλησα τα κάλλη σου, Σελήνη!
Γιατ' απαιτούσε και καλά να μη θωρώ,
παρά τες ομορφιές, που είχ' εκείνη.

Αυτή τα φταίει, αν τώρα πλέον δεν μπορεί
ν' ανοίξει σαν και πρώτα η καρδιά μου,
να παίξει, φίλη μου, μαζί σου, να χαρεί,
καθώς την ξεύρεις απ' τα παιδιακά μου!

Αυτή τα φταίει! Και γνωρίζεις διατί;
Διότι, γι' άλλον, πρόδωκεν εμένα!
Και μ' έκαμε να κλαίω απ' την ώρ' αυτή,
να καταλυώ την νιότη μου στα ξένα!

Δεν είδα πια από τότε πρόσχαρη χρονιά!
-Έβαλε λες φαρμάκι στην ζωή μου!
Ως και τους φίλους μου τους ηύρεν απονιά,
και μ' άφηκαν στην μέση της ερήμου!

Μόνον εσύ ακόμη, φίλη παιδιακή,
μόνον εσύ δεν μ' έχεις λησμονήσει.
Και σπλαχνικά το φως σου στέλλεις το γλυκύ,
ναρθεί να βρει, να με παρηγορήσει.

Σ' ευχαριστώ! Κι αυτήν απόψε την βραδιά
μ' ελάφρυνες τα στήθη μου λιγάκι.
Γιατί μου άδειασ' η γεμάτη μου καρδιά,
σαν σ' έχω γράψ' αυτό το τραγουδάκι!

Σαπφώ

'...όταν ο ήλιος έχοντας βασιλέψει πια η σελήνη με ένα κόκκινο θάμπος ξεπροβάλλει όλα τα αστέρια γύρω της να εξαφανίσει, κι ένα φέγγος απλώνει ως πέρα στο αλμυρό το πέλαγος και στους αγρούς με τα χιλιάδες άνθη ...'

(μτφ. Οδυσσέας Ελύτης)


Η ΣΟΝΑΤΑ ΤΟΥ ΣΕΛΗΝΟΦΩΤΟΣ - ΓΙΑΝΝΗΣ ΡΙΤΣΟΣ

Αφησέ με να έρθω μαζί σου. Τι φεγγάρι απόψε!

Είναι καλό το φεγγάρι, - δε θα φαίνεται

που άσπρισαν τα μαλλιά μου. Το φεγγάρι

θα κάνει πάλι χρυσά τα μαλλιά μου. Δε θα καταλάβεις.

'Αφησέ με να έρθω μαζί σου.

Όταν έχει φεγγάρι μεγαλώνουν οι σκιές μες στο σπίτι,

αόρατα χέρια τραβούν τις κουρτίνες,

ένα δάχτυλο αχνό γράφει στη σκόνη του πιάνου

λησμονημένα λόγια δε θέλω να τ ακούσω. Σώπα.

'Αφησε με να έρθω μαζί σου ...

Πολλές παροιμίες και ρητά αποδείχθηκε ότι είναι περισσότερο γεγονότα παρά φαντασία. Το φθινοπωρινό καθάριο φεγγάρι είναι συχνά προάγγελος κρύου, ενώ άλλες προβλέψεις βασίζονται στον τονισμό των χρωμάτων της Σελήνης: "Χλωμό φεγγάρι φέρνει βροχή". "Κόκκινο φεγγάρι φέρνει μπόρα". Και πραγματικά η Σελήνη αλλάζει φαινομενικά χρώματα, ανάλογα με τον τύπο των νεφών που βρίσκονται στα ψηλότερα στρώματα της ατμόσφαιρας.


Παντελής Θαλασσινός - Του Φεγγαριού
(τι υπέροχο τραγούδι!)