Ματιές στον μικρό και μέγα ψηφιακό κόσμο

Κείμενο του Μιχάλη Μπακογιάννη, λέκτορα του Τμήματος Φιλολογίας του Α.Π.Θ., με το οποίο παρουσιάζεται ο "ψηφιακός κόσμος" που δημιουργεί το Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας για τη λογοτεχνία, με έμφαση στο ψηφιακό σώμα νεοελληνικής ποίησης της Ανεμόσκαλας. Το κείμενο αναδημοσιεύεται από εδώ.  Ευχαριστώ πολύ τον κ. Μπακογιάννη για την άδεια αναδημοσίευσης.

Η αξιοποίηση των ψηφιακών μέσων έδωσε νέα ώθηση στις ανθρωπιστικές σπουδές και στην εκπαίδευση. Σε αυτήν την εξέλιξη συνέβαλε και το γεγονός ότι από τα τέλη της δεκαετίας του 1990, εθνι­κές βιβλιοθήκες, δημόσια ερευνητικά ιδρύματα και ιδιωτικοί φορείς άρχισαν να ψηφιοποιούν το αρχειακό τους υλικό προς όφελος των ερευνητών, των μελε­τητών και των εκπαιδευτικών. Η προσαύξηση των πόρων αυτών έφτασε σε τέτοιο βαθμό, ώστε σήμερα γίνεται λόγος για Ψηφιακές Ανθρωπιστικές Επιστήμες (Digital Humanities) και για εναλλακτικά εκπαιδευτικά προγράμματα (περιβάλλο­ντα e-learninq, open courses, ψηφιακές τάξεις, Διά βίου μάθηση κ.ά.).

Το ελλαδικό εκπαιδευτικό περιβάλλον δείχνει να ασθμαίνει ως προς την ενσω­μάτωση της ψηφιακής αυτής συνθήκης, ειδικά όταν επιχειρεί να συγχρονίσει τον βηματισμό του με τρόπο πρόχειρο και χωρίς στρατηγική. Αντί, όμως, κανείς να μεμψιμοιρεί, θα ήταν, ίσως, προτιμότερο να αναζητήσει αντισταθμίσματα, όπως είναι ο ψηφιακός «κόσμος ο μικρός, ο μέγας» που έχουν δημιουργήσει στο Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας (Κ.Ε.Γ.) οι συντελεστές της «Ανεμόσκαλας» (http://www.greek-language.gr/Resources/literature/tools/concordance/index.html).

Οι ερευνητές του Κ.Ε.Γ. και όσοι συνεργάστηκαν για την υλοποίηση της δράσης (http://www.greek-language.gr/digitalResources/literature/tools/concordance/contributors.html), έχουν συγκροτήσει ένα δίκτυο πολυτροπικού υλικού για σημαντικούς Έλληνες ποι­ητές του 19ου και του 20ού αιώνα, σε ένα ψηφιακό περιβάλλον φιλικό για τον χρήστη, σχεδιασμένο να «ενθαρρύνει την άμεση και αδιαμεσολάβητη ανάγνωση του ποιητικού λόγου». Πλούσια η μέχρι τώρα εσοδεία: έχει ενταχθεί (αλφαβητι­κά) το έργο των Αναγνωστάκη, Βάρναλη, Καβάφη, Κάλβου, Καρυωτάκη, Σαχτούρη, Σεφέρη, Σινόπουλου και Σολωμού, ενώ έχει αναγγελθεί η συσσωμάτωση του έργου και άλλων ποιητών.

Η χρησιμότητα της «Ανεμόσκαλας» είναι προφανής, γιατί ο χρήστης έχει ελεύθερη πρόσβαση σε όλο το ποιητικό έργο κάθε δημιουργού:

• σε Συμφραστικό Πίνακα Λέξεων (Concordance) που επι­τρέπει τις πολλαπλές και συνδυασμένες αναζητήσεις
• σε χρονολόγιο και σε πολυμεσικό εργο-βιογραφικό των ποιητών.

Η διαφοροποίηση της «Ανεμόσκαλας» από άλλους ανάλογους ιστοτόπους εδράζεται στην έγκυρη φιλολογική και επιστημονι­κή επιμέλεια με την οποία συγκροτήθηκε το υλικό και στην αντίληψη που διέπει το εγχείρημα: ο υποψήφιος χρήστης δεν αντιμετωπίζεται ως επισκέπτης «θεατής» αλλά ως δρων υποκείμενο που είτε ως αναγνώστης είτε ως μελετητής ή και ως εκπαιδευτικός που σχεδιάζει τη διδακτική του πρόταση, μπορεί να αξιοποιήσει ποικιλότροπα και συνθετι­κά τις ψηφιακές πηγές. Πέρα, λοιπόν, από ένα πολύτιμο μέσο πλοήγησης, η «Ανεμόσκαλα» καθίσταται ανανεωτικό παράδειγμα σύνθεσης ψηφιακού πόρου, που διευρύνει τα όριο και τις δυνατότη­τες του χρήστη.

Εάν μάλιστα προστεθούν το υλικό που αφορά τη λογοτεχνία (ανθολογίες ελλη­νικής και ξένης λογοτεχνίας, βιβλιογρα­φίες, μελέτες για ρεύματα και κινήματα κ.ά.) και έχει κατατεθεί από το παραγωγι­κό Τμήμα Γλώσσας και Λογοτεχνίας στην «Πύλη» του Κ.Ε.Γ. (http://www.greek-language.gr/greekLang/literature/index.html) αλλά και εκείνο το υλικό που εκπονείται υπό την επιστημονι­κή ευθύνη του ερευνητή του Κ.Ε.Γ. και Δρ. Νεοελληνικής Φιλολογίας Βασίλη Βασιλειάδη και θα είναι σύντομα διαθέ­σιμο («Λογοτεχνία και Πόλεις», «Ιστορία και Λογοτεχνία»), τότε οι ερευνητές του Κ.Ε.Γ. μας προσφέρουν τις πλουσιότερες και σημαντικότερες από τις ψηφιακές νησίδες που διαθέτουμε για τη νεοελ­ληνική λογοτεχνία.

ΜΙΧΑΛΗΣ Γ. ΜΠΑΚΟΠΑΝΝΗΣ