Γ. Ρίτσος, Η Σονάτα του Σεληνόφωτος

"Άφησέ με να `ρθω μαζί σου."

Photo

"Τέσσερις μόνο μέρες χρειάστηκαν στον Γιάννη Ρίτσο για να ολοκληρώσει τη σύνθεση Η σονάτα του σεληνόφωτος. Από τις 14 έως τις 17 Ιουνίου του 1956, σχεδόν απνευστί, ο ποιητής δημιουργεί το σπουδαιότερο ίσως έργο του.
...Όταν τη γράφει, ο Γιάννης Ρίτσος είναι 47 ετών. Έχει καταδυθεί στον πυρήνα της ύπαρξης και γνωρίζει:

Καθένας μονάχος πορεύεται στον έρωτα,
μονάχος στη δόξα και στο θάνατο.

...Ο Γιάννης Ρίτσος τιμήθηκε για τη «Σονάτα του σεληνόφωτος» με το Κρατικό Βραβείο Ποίησης εξ ημισείας με τον Άρη Δικταίο." (Εαρινή Συμφωνία)

Στις 28/2/1957 δημοσιεύτηκε ολόκληρη η Σονάτα του σεληνόφωτος στα Γαλλικά Γράμματα σε μετάφραση του Αλέκου Καρατζά. Στο ίδιο τεύχος δημοσιεύτηκε άρθρο του μεγάλου Γάλλου ποιητή Λουί Αραγκόν, που μιλάει με ακράτητο ενθουσιασμό γι αυτό το έργο του Ρίτσου.

"Πρέπει να τον χαιρετήσουμε και να πούμε πάρα πολύ μεγαλόφωνα πως είναι ένας από τους πιο μεγάλους και τους πιο μοναδικούς ποιητές σήμερα. Όσο για μένα τίποτα από πολύ καιρό δεν μου είχε δώσει όπως μου τόδωσε αυτό το τραγούδι, το βίαιο τράνταγμα της μεγαλοφυΐας. Ξέρω: Η λέξη αυτή δεν προφέρεται ή τουλάχιστο δεν πρέπει να γράφεται. Όμως εδώ δεν μπορώ να κάνω τίποτα. Δεν την αποσύρω."

Για το ποίημα αυτό ο μεταφραστής έγραψε: "Εκφράζει το τραγικό αδιέξοδο μέσα στο οποίο έχει πέσει ο ατομισμός κι ολόκληρος ο αστικός πολιτισμός".

"Μέσα σ` αυτή την ανοιξιάτικη νύχτα", προσθέτει ο Αραγκόν, "όπου μια ηλικιωμένη γυναίκα, ντυμένη στα μαύρα, μιλάει σ` ένα νέο... είναι άραγε η αστική τάξη; ο ατομισμός; Μα εκείνο που με συνεπαίρνει είναι ότι από τα δυο παράθυρα μπαίνει με το νυχτερινό φέγγος

η πολιτεία τσιμεντένια κι αέρινη,
ασβεστωμένη με φεγγαρόφωτο

...Κι αφού είπα αυτά θα ήθελα τώρα απλώς να βάλω τη Σονάτα στο γραμμόφωνο και να δημιουργήσω γύρω σας τη σιωπή όπου θ` αρχίσει το τραγούδι να ανθοβολάει αυτό το φεγγαρίσιο φως..."

Ο Γιάννης Ρίτσος διαβάζει Ρίτσο. "H Σονάτα του Σεληνόφωτος"

Η Μαρία Χαιρογιώργου-Σιγάρα παίζει το πρώτο μέρος (Adagio Sostenuto) της Σονάτας του Σεληνόφωτος op.27, αρ.2, του Beethoven

Στο τέλος του ποιήματος το ραδιόφωνο συνεχίζει να παίζει τη Σονάτα, αφού τα προβλήματα της ανθρώπινης ύπαρξης δεν έχουν τέλος.

Τα χρώματα της Σονάτας

Ο εντοπισμός και η καταγραφή, που έγινε από μαθητές των χρωμάτων της Σονάτας, οδήγησαν στη διαπίστωση ότι στην ουσία το ποίημα αποτελεί εικαστικό παιχνίδι του άσπρου και του μαύρου κυρίως, με μικρές σουρεαλιστικές χρωματικές εξαιρέσεις και λυρικές πολύχρωμες εκτροπές.
"Μαύρο, λευκό, κίτρινο, ροζ, κόκκινο και πορφυρό, γαλάζιο και η πολυχρωμία της "Δόξας του Θεού", που η βυζαντινή εικονογραφική παράδοση την αποδίδει και ως ουράνιο τόξο.

"Για τα χρώματα γράφει ο Νίκος Χατζηκυριάκος - Γκίκας (Περιπέτειες της σκέψης, 117-118):

"Αλληγορία της Ζωγραφικής"
Νικόλαος Γύζης

• Το άσπρο: η φωτεινότερη ουσία που διαθέτουμε. Σπανίως το μεταχειρίζεται κανείς σκέτο, παρά σε πολύ μικρές επιφάνειες/καθαρότητα.

• Το μαύρο: κι αυτό δεν είναι πάντα απόλυτα μαύρο / σταθερότητα, ευγένεια, αυστηρότητα, κριτήριο, τραγικότητα, έλλειψη, τρύπα, σπηλιά. Η ποιότητα του μαύρου είναι δύσκολη.

• Το γαλάζιο: ουρανός, θάλασσα, αντανάκλαση, ηρεμία, βάθος, όνειρο, γλυκύτητα, ύψος- αγγελικό.

• Το κόκκινο: φωτιά, βία, ένταση, παρουσία, πράξη , ώριμο, ζεστό. Το πορφυρό: αίμα, κρυμμένο, υπόγειο, απροσδόκητο, υπόκωφο, διαβολικό. μεγαλειώδες.

• Το κίτρινο : φως, φωνάζει, στριγγλίζει, γυαλίζει, τρομπέτα. Πολύτιμο, άγουρο, ξινό".

Το ποίημα αρχίζει με έναν πρόλογο-σκηνική οδηγία σε πεζό και τελειώνει με έναν επίλογο, πάλι σε πεζό. Η Ειρήνη Ιγγλέση, ηθοποιός, πλησιάζοντας το θεατρικό Ρίτσο, παρουσιάζει τη γυναίκα-πρωταγωνίστρια του ποιήματος (ΕΡΤ, οπτικοακουστικό αρχείο, κεφ. 60-63)

Τζόρτζιο ντε Κίρικο
"Τραγούδι αγάπης"

"Η γυναίκα με τα Μαύρα", γράφει η Χρύσα Προκοπάκη στην εισήγησή της με τίτλο "Η αποθέωση του δρόμου: μια πρώιμη σύνθεση του Ρίτσου" (Διεθνές συνέδριο: Ο Ποιητής και ο Πολίτης Γιάννης Ρίτσος), "μιλά σ` έναν ωραίο Νέο, ένα ανοιξιάτικο βράδυ, καθώς αφήνεται στη μαγεία του φεγγαρόφωτου, και ανακαλεί τη ζωή της, μια ζωή θελημένης στέρησης. Απευθύνει ένα διακριτικό αλλά επίμονο ερωτικό κάλεσμα

Άφησέ με να `ρθω μαζί σου.

Ευάλωτη και ικετευτική, προσπαθεί ωστόσο να προβάλει την πνευματική ανωτερότητά της. Στο παρελθόν, αγνοώντας τα ωραία σώματα, ανυψωνόταν

σε μιαν αποθέωση αρνημένων άστρων

Τώρα, στο γύρισμα του βίου της, ομολογεί πως τίποτα απ` αυτά "δε φτάνει".
Μέσα στο στοιχειωμένο σπίτι της Σονάτας όλα γίνονται εφιαλτικά.

κάποια βήματα ακούγονται, - δεν είναι δικά μου [...]
η μεταμέλεια λένε, φοράει ξυλοπάπουτσα

Γκίκας-Χατζηκυριάκος Νίκος
"Καρέκλα και διάφορα αντικείμενα"

Μεταμέλεια, ματαιωμένη επιθυμία, ανεπίδοτα μηνύματα.
Ο Νέος της Σονάτας "θα κατηφορίζει τώρα μ` ένα ειρωνικό κ` ίσως συμπονετικό χαμόγελο στα καλογραμμένα χείλη του και μ` ένα συναίσθημα απελευθέρωσης".

Salvador Dali
"Μελαγχολία"

Η Γυναίκα, ίσως εξέλθει στην "πολιτεία του μεροκάματου". Ωστόσο, η τραυματισμένη φωνή της στέρησης θα αντηχεί στ` αφτιά μας όπως εκείνη η μόνιμη επωδός":

"Άφησέ με να `ρθω μαζί σου."