“Προσεγγίζοντας διδακτικά το ποίημα “Ελένη” - Όροι και προϋποθέσεις διδακτικής ευστοχίας, του Νικήτα Παρίση

Ημερίδα αφιερωμένη στο Γιώργο Σεφέρη, με αφορμή τη συμπλήρωση 40 ετών από το θάνατό του, συνδιοργάνωσαν τα Εκπαιδευτήρια Δούκα και η Εταιρεία Συγγραφέων, το Σάββατο 24 Μαρτίου 2012 με τη συμμετοχή διακεκριμένων συγγραφέων, κριτικών και πανεπιστημιακών δασκάλων οι οποίοι φώτισαν, ο καθένας από τη σκοπιά του, συμπληρωματικές πλευρές της προσωπικότητας και του έργου του μεγάλου ποιητή που χάρισε στην Ελλάδα το πρώτο της Βραβείο Νόμπελ το 1963.

Ένα σχήμα ερμηνευτικής ανάγνωσης του Σεφερικού ποιήματος Ελένη  αποπειράθηκε  να δώσει στην ομιλία του ο φιλόλογος και συγγραφέας κ. Νικήτας Παρίσης.  Τίτλος της ομιλίας: "Προσεγγίζοντας διδακτικά ένα σεφερικό ποίημα – Όροι και προϋποθέσεις διδακτικής ευστοχίας".  Το ποίημα ανήκει στην ποιητική συλλογή Ημερολόγιο Καταστρώματος Γ΄ που εκδόθηκε το Δεκέμβριο του 1955. 

ΕΛΕΝΗ

(απαγγελία Τρύφων Καρατζάς, ηθοποιός)

ΤΕΥΚΡΟΣ:      ... ες γην εναλίαν Κύπρον ου μ` εθέσπισεν
                        οικείν Απόλλων, όνομα νησιωτικόν
                        Σαλαμίνα θέμενον της εκεί χάριν πάτρας.
                        ................................................................

ΕΛΕΝΗ:          Ουκ ήλθον ες γην Τρωάδ` , αλλ`  είδωλον ήν.
                        .....................................................................

ΑΓΓΕΛΟΣ:    Τι φής;
                    Νεφέλης άρ` άλλως είχομεν πόνους πέρι;

                     ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ, ΕΛΕΝΗ

"Τ' αηδόνια δε σ` αφήνουνε να κοιμηθείς στις Πλάτρες''.

Αηδόνι ντροπαλό, μες στον ανασασμό των φύλλων,

σύ που δωρίζεις τη μουσική δροσιά του δάσους

στα χωρισμένα σώματα και στις ψυχές

αυτών που ξέρουν πως δε θα γυρίσουν.                                     

Τυφλή φωνή, που ψηλαφείς μέσα στη νυχτωμένη μνήμη

βήματα και χειρονομίες^. δε θα τολμούσα να πω φιλήματα^.

και το πικρό τρικύμισμα της ξαγριεμένης σκλάβας.

 

"Τ' αηδόνια δε σ` αφήνουνε να κοιμηθείς στις Πλάτρες".

 

Ποιες είναι οι Πλάτρες; Ποιος το γνωρίζει τούτο το νησί;         

Έζησα τη ζωή μου ακούγοντας ονόματα πρωτάκουστα:

καινούργιους τόπους, καινούργιες τρέλες των ανθρώπων

ή των θεών^.

                     η μοίρα μου που κυματίζει

ανάμεσα στο στερνό σπαθί ενός Αίαντα

και μιαν άλλη Σαλαμίνα                                                           

μ` έφερε εδώ σ' αυτό το γυρογιάλι.

                                                         Το φεγγάρι

βγήκε απ` το πέλαγο σαν Αφροδίτη^.

σκέπασε τ` άστρα του Τοξότη, τώρα πάει να `βρει

την καρδιά του Σκορπιού, κι όλα τ` αλλάζει.

Πού είναι η αλήθεια;                                                               

Ήμουν κι εγώ στον πόλεμο τοξότης^.

το ριζικό μου, ενός ανθρώπου που ξαστόχησε.

Αηδόνι ποιητάρη,

σαν και μια τέτοια νύχτα στ` ακροθαλάσσι του Πρωτέα

σ` άκουσαν οι σκλάβες Σπαρτιάτισσες κι έσυραν το θρήνο,       

κι ανάμεσό τους-ποιος θα το `λεγε-η Ελένη!

Αυτή που κυνηγούσαμε χρόνια στο Σκάμαντρο.

Ήταν εκεί, στα χείλια της ερήμου^. την άγγιξα, μου μίλησε:

"Δεν είν` αλήθεια, δεν είν` αλήθεια" φώναζε.

"Δεν μπήκα στο γαλαζόπλωρο καράβι.                                 

Ποτέ δεν πάτησα την αντρειωμένη Τροία".

 

Με το βαθύ στηθόδεσμο, τον ήλιο στα μαλλιά, κι αυτό

       το ανάστημα

ίσκιοι και χαμόγελα παντού

στους ώμους στους μηρούς στα γόνατα^.

ζωντανό δέρμα, και τα μάτια                                              

με τα μεγάλα βλέφαρα,

ήταν εκεί, στην όχθη ενός Δέλτα.

                                                      Και στην Τροία;

Τίποτε στην Τροία-ένα είδωλο.

Έτσι το θέλαν οι θεοί.

Κι ο Πάρης, μ` έναν ίσκιο πλάγιαζε σα να ήταν πλάσμα             

       ατόφιο^.

κι εμείς σφαζόμασταν για την Ελένη δέκα χρόνια.

 

Μεγάλος πόνος είχε πέσει στην Ελλάδα.

Τόσα κορμιά ριγμένα

στα σαγόνια της θάλασσας στα σαγόνια της γης^. 

τόσες ψυχές                                                                 

δοσμένες στις μυλόπετρες, σαν το σιτάρι.

Κι οι ποταμοί φουσκώναν μες στη λάσπη το αίμα

για ένα λινό κυμάτισμα για μια νεφέλη

μιας πεταλούδας τίναγμα το πούπουλο ενός κύκνου

για ένα πουκάμισο αδειανό, για μιαν Ελένη.                         

Κι ο αδερφός μου;

                               Αηδόνι αηδόνι αηδόνι,

τ` είναι θεός; τι μη θεός; και τι τ` ανάμεσό τους;

"Τ' αηδόνια δε σ` αφήνουνε να κοιμηθείς στις Πλάτρες".

Δακρυσμένο πουλί,

                                στην Κύπρο τη θαλασσοφίλητη

που έταξαν για να μου θυμίζει την πατρίδα,                        

άραξα μοναχός μ` αυτό το παραμύθι,

αν είναι αλήθεια πως αυτό είναι παραμύθι,

αν είναι αλήθεια πως οι άνθρωποι δε θα ξαναπιάσουν

τον παλιό δόλο των θεών^.

                                          αν είναι αλήθεια

πως κάποιος άλλος Τεύκρος, ύστερα από χρόνια,                 

ή κάποιος Αίαντας ή Πρίαμος ή Εκάβη

ή κάποιος άγνωστος, ανώνυμος που ωστόσο

είδε ένα Σκάμαντρο να ξεχειλάει κουφάρια,

δεν το `χει μες στη μοίρα του ν` ακούσει

μαντατοφόρους που έρχουνται να πούνε                            

πως τόσος πόνος τόση ζωή

πήγαν στην άβυσσο

για ένα πουκάμισο αδειανό για μιαν Ελένη.

Όπως ανέφερε ο κύριος Παρίσης, το ποίημα ακουμπάει στο μύθο. Υπάρχει σ` ολόκληρο το ποίημα μια κρούστα με μυθικά στοιχεία κάτω από την οποία κρύβεται και μένει να αποκαλυφθεί η ποιητική αλήθεια. Όταν το διαβάζουμε έχουμε την αίσθηση της λειτουργίας μιας  παλίνδρομης κίνησης από το τώρα στο τότε και από το τότε στο τώρα. Πρόκειται για τη μυθική μέθοδο του Σεφέρη που δεν φωτίζει άμεσα, άπλετα, έντονα το τώρα αλλά το περιτυλίγει στην κρούστα του μύθου και αφήνει να μιλήσει ο μύθος για το τώρα. Είναι μία μέθοδος "ποιητικής υποβλητικότητας".

Την ομιλία του κυρίου Νικήτα Παρίση μπορούμε να παρακολουθήσουμε εδώ.