Γ. Ρίτσος, Η Σονάτα του Σεληνόφωτος

"Άφησέ με να `ρθω μαζί σου."

Photo

"Τέσσερις μόνο μέρες χρειάστηκαν στον Γιάννη Ρίτσο για να ολοκληρώσει τη σύνθεση Η σονάτα του σεληνόφωτος. Από τις 14 έως τις 17 Ιουνίου του 1956, σχεδόν απνευστί, ο ποιητής δημιουργεί το σπουδαιότερο ίσως έργο του.
...Όταν τη γράφει, ο Γιάννης Ρίτσος είναι 47 ετών. Έχει καταδυθεί στον πυρήνα της ύπαρξης και γνωρίζει:

Καθένας μονάχος πορεύεται στον έρωτα,
μονάχος στη δόξα και στο θάνατο.

...Ο Γιάννης Ρίτσος τιμήθηκε για τη «Σονάτα του σεληνόφωτος» με το Κρατικό Βραβείο Ποίησης εξ ημισείας με τον Άρη Δικταίο." (Εαρινή Συμφωνία)

Στις 28/2/1957 δημοσιεύτηκε ολόκληρη η Σονάτα του σεληνόφωτος στα Γαλλικά Γράμματα σε μετάφραση του Αλέκου Καρατζά. Στο ίδιο τεύχος δημοσιεύτηκε άρθρο του μεγάλου Γάλλου ποιητή Λουί Αραγκόν, που μιλάει με ακράτητο ενθουσιασμό γι αυτό το έργο του Ρίτσου.

"Πρέπει να τον χαιρετήσουμε και να πούμε πάρα πολύ μεγαλόφωνα πως είναι ένας από τους πιο μεγάλους και τους πιο μοναδικούς ποιητές σήμερα. Όσο για μένα τίποτα από πολύ καιρό δεν μου είχε δώσει όπως μου τόδωσε αυτό το τραγούδι, το βίαιο τράνταγμα της μεγαλοφυΐας. Ξέρω: Η λέξη αυτή δεν προφέρεται ή τουλάχιστο δεν πρέπει να γράφεται. Όμως εδώ δεν μπορώ να κάνω τίποτα. Δεν την αποσύρω."

Για το ποίημα αυτό ο μεταφραστής έγραψε: "Εκφράζει το τραγικό αδιέξοδο μέσα στο οποίο έχει πέσει ο ατομισμός κι ολόκληρος ο αστικός πολιτισμός".

"Μέσα σ` αυτή την ανοιξιάτικη νύχτα", προσθέτει ο Αραγκόν, "όπου μια ηλικιωμένη γυναίκα, ντυμένη στα μαύρα, μιλάει σ` ένα νέο... είναι άραγε η αστική τάξη; ο ατομισμός; Μα εκείνο που με συνεπαίρνει είναι ότι από τα δυο παράθυρα μπαίνει με το νυχτερινό φέγγος

η πολιτεία τσιμεντένια κι αέρινη,
ασβεστωμένη με φεγγαρόφωτο

...Κι αφού είπα αυτά θα ήθελα τώρα απλώς να βάλω τη Σονάτα στο γραμμόφωνο και να δημιουργήσω γύρω σας τη σιωπή όπου θ` αρχίσει το τραγούδι να ανθοβολάει αυτό το φεγγαρίσιο φως..."

Ο Γιάννης Ρίτσος διαβάζει Ρίτσο. "H Σονάτα του Σεληνόφωτος"

Η Μαρία Χαιρογιώργου-Σιγάρα παίζει το πρώτο μέρος (Adagio Sostenuto) της Σονάτας του Σεληνόφωτος op.27, αρ.2, του Beethoven

Στο τέλος του ποιήματος το ραδιόφωνο συνεχίζει να παίζει τη Σονάτα, αφού τα προβλήματα της ανθρώπινης ύπαρξης δεν έχουν τέλος.

Τα χρώματα της Σονάτας

Ο εντοπισμός και η καταγραφή, που έγινε από μαθητές των χρωμάτων της Σονάτας, οδήγησαν στη διαπίστωση ότι στην ουσία το ποίημα αποτελεί εικαστικό παιχνίδι του άσπρου και του μαύρου κυρίως, με μικρές σουρεαλιστικές χρωματικές εξαιρέσεις και λυρικές πολύχρωμες εκτροπές.
"Μαύρο, λευκό, κίτρινο, ροζ, κόκκινο και πορφυρό, γαλάζιο και η πολυχρωμία της "Δόξας του Θεού", που η βυζαντινή εικονογραφική παράδοση την αποδίδει και ως ουράνιο τόξο.

"Για τα χρώματα γράφει ο Νίκος Χατζηκυριάκος - Γκίκας (Περιπέτειες της σκέψης, 117-118):

"Αλληγορία της Ζωγραφικής"
Νικόλαος Γύζης

• Το άσπρο: η φωτεινότερη ουσία που διαθέτουμε. Σπανίως το μεταχειρίζεται κανείς σκέτο, παρά σε πολύ μικρές επιφάνειες/καθαρότητα.

• Το μαύρο: κι αυτό δεν είναι πάντα απόλυτα μαύρο / σταθερότητα, ευγένεια, αυστηρότητα, κριτήριο, τραγικότητα, έλλειψη, τρύπα, σπηλιά. Η ποιότητα του μαύρου είναι δύσκολη.

• Το γαλάζιο: ουρανός, θάλασσα, αντανάκλαση, ηρεμία, βάθος, όνειρο, γλυκύτητα, ύψος- αγγελικό.

• Το κόκκινο: φωτιά, βία, ένταση, παρουσία, πράξη , ώριμο, ζεστό. Το πορφυρό: αίμα, κρυμμένο, υπόγειο, απροσδόκητο, υπόκωφο, διαβολικό. μεγαλειώδες.

• Το κίτρινο : φως, φωνάζει, στριγγλίζει, γυαλίζει, τρομπέτα. Πολύτιμο, άγουρο, ξινό".

Το ποίημα αρχίζει με έναν πρόλογο-σκηνική οδηγία σε πεζό και τελειώνει με έναν επίλογο, πάλι σε πεζό. Η Ειρήνη Ιγγλέση, ηθοποιός, πλησιάζοντας το θεατρικό Ρίτσο, παρουσιάζει τη γυναίκα-πρωταγωνίστρια του ποιήματος (ΕΡΤ, οπτικοακουστικό αρχείο, κεφ. 60-63)

Τζόρτζιο ντε Κίρικο
"Τραγούδι αγάπης"

"Η γυναίκα με τα Μαύρα", γράφει η Χρύσα Προκοπάκη στην εισήγησή της με τίτλο "Η αποθέωση του δρόμου: μια πρώιμη σύνθεση του Ρίτσου" (Διεθνές συνέδριο: Ο Ποιητής και ο Πολίτης Γιάννης Ρίτσος), "μιλά σ` έναν ωραίο Νέο, ένα ανοιξιάτικο βράδυ, καθώς αφήνεται στη μαγεία του φεγγαρόφωτου, και ανακαλεί τη ζωή της, μια ζωή θελημένης στέρησης. Απευθύνει ένα διακριτικό αλλά επίμονο ερωτικό κάλεσμα

Άφησέ με να `ρθω μαζί σου.

Ευάλωτη και ικετευτική, προσπαθεί ωστόσο να προβάλει την πνευματική ανωτερότητά της. Στο παρελθόν, αγνοώντας τα ωραία σώματα, ανυψωνόταν

σε μιαν αποθέωση αρνημένων άστρων

Τώρα, στο γύρισμα του βίου της, ομολογεί πως τίποτα απ` αυτά "δε φτάνει".
Μέσα στο στοιχειωμένο σπίτι της Σονάτας όλα γίνονται εφιαλτικά.

κάποια βήματα ακούγονται, - δεν είναι δικά μου [...]
η μεταμέλεια λένε, φοράει ξυλοπάπουτσα

Γκίκας-Χατζηκυριάκος Νίκος
"Καρέκλα και διάφορα αντικείμενα"

Μεταμέλεια, ματαιωμένη επιθυμία, ανεπίδοτα μηνύματα.
Ο Νέος της Σονάτας "θα κατηφορίζει τώρα μ` ένα ειρωνικό κ` ίσως συμπονετικό χαμόγελο στα καλογραμμένα χείλη του και μ` ένα συναίσθημα απελευθέρωσης".

Salvador Dali
"Μελαγχολία"

Η Γυναίκα, ίσως εξέλθει στην "πολιτεία του μεροκάματου". Ωστόσο, η τραυματισμένη φωνή της στέρησης θα αντηχεί στ` αφτιά μας όπως εκείνη η μόνιμη επωδός":

"Άφησέ με να `ρθω μαζί σου."

Μαθητές - Καθηγητές "συναντιούνται" με το Ρίτσο για να κάνουν κάτι σπουδαίο

Σάββατο απομεσήμερο, λοιπόν, και το αμφιθέατρο του Μουσείου Μπενάκη στην Πειραιώς «βουίζει» από τις φωνές των παιδιών. Είναι μαθητές από το 6ο Λύκειο Καλλιθέας και από το 10ο Λύκειο Πειραιά που δέχτηκαν με χαρά την πρόσκληση του Μουσείου: να παρουσιάσουν την Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης (21 Μαρτίου), ένα θέαμα για τα εκατό χρόνια από τη γέννηση του Γιάννη Ρίτσου.

Συμπαραστάτες τους, εκτός από το Μουσείο, μπλόγκερ που ασχολούνται με τη λογοτεχνία. Αλλωστε, και τα δύο σχολεία έχουν ιστοσελίδα (μπλογκ).

Δουλεύουν «με την ψυχή γεμάτη Ρίτσο», όπως λέει ο Διονύσης, ο καθηγητής τους, που μαζί με τη Λίλα, την Ειρήνη και άλλες εξαιρετικές εκπαιδευτικούς πασχίζουν να βάλουν το ποτάμι σε μια κοίτη χωρίς να κόψουν τον αυθορμητισμό και τη χαρά των παιδιών. Είκοσι ζευγάρια αυτιά ρουφάνε τις οδηγίες, είκοσι ζευγάρια μάτια αστράφτουν βλέποντας. Το κυριότερο: αντίστοιχα «μάτια ψυχής» αποθησαυρίζουν στίχους, εικόνες, μουσικές, αξίες, παραδείγματα, ομορφιά, ζωή.

«Στην αρχή συναντηθήκαμε με τον Ρίτσο μέσα από τους στίχους του, από τις ζωγραφιές του, από τις μαρτυρίες των άλλων για τη ζωή του, από τις πέτρες του, από τα τραγούδια του Μίκη και του Λεοντή», σημειώνει ο Διονύσης. «Μας άρεσε, τον αγαπήσαμε. Μετά, όμως, αρχίσαμε να τον συναντάμε παντού. Η ποίησή του, φως που απλώνεται πια στην κάθε μέρα μας, μας τονώνει και συντροφεύει τα όνειρά μας».

Η πρόβα προχωρά, τα παιδιά με τα φωτεινά μάτια απευθύνονται με εμπιστοσύνη και αγάπη στους ακάματους δασκάλους τους, που δίνουν την ψυχή τους: «κύριε», «κυρία»... έχουν ερωτήσεις, προτάσεις, σκέψεις. Ωρα να φύγουμε. Ραντεβού στην παράσταση!

Αγγελική Κώττη

Πηγή: Εφημερίδα ΕΘΝΟΣ

Έρευνα του Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας για τη χρήση των Η/Υ

Από το Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας διεξήχθη, την άνοιξη του 2006, έρευνα με τίτλο "Ψηφιακές πρακτικές γραμματισμού των εφήβων", στο πλαίσιο του ευρύτερου έργου "Πύλη για την ελληνική γλώσσα και την ελληνική εκπαίδευση", υπό την καθοδήγηση του κ. Δημήτρη Κουτσογιάννη.

Στην ερευνητική ομάδα συμμετείχαν οι Β. Μητσικοπούλου, Β. Μπατσίδου, Μ. Κεπλανίδης και Β. Λαμπρινού.

Βασικός στόχος της έρευνας ήταν να διερευνηθεί το νέο επικοινωνιακό τοπίο εντός του οποίου κοινωνικοποιούνται τα παιδιά εφηβικής ηλικίας (14-16 ετών) σήμερα και να αναδείξει τις μεταβλητές με σημαντικό ρόλο, προκειμένου η γνώση που θα προκύψει να αξιοποιηθεί από γονείς, εκπαιδευτικούς, ερευνητές αλλά και την πολιτεία για την καλύτερη αξιοποίηση των ΤΠΕ στη (γλωσσική) εκπαίδευση.

Η έρευνα έγινε σε δείγμα 4.174 εφήβων και τα αποτελέσματά της παρουσιάζονται από την εφημερίδα "Αγγελιοφόρος".

• Τα ποσοστά κατοχής υπολογιστή από τους μαθητές μπορούν να θεωρηθούν υψηλά και συγκλίνουν με διαπιστώσεις και άλλων ερευνών, σύμφωνα με τις οποίες στην Ελλάδα η κατοχή και η χρήση Η/Υ στο σπίτι καθώς και η χρήση του διαδικτύου αυξάνουν σημαντικά ανά έτος.

• Το μεγαλύτερο ποσοστό των παιδιών δηλώνει ότι έμαθε να χρησιμοποιεί τον Η/Υ στο σπίτι και ακολουθούν κατά σειρά το σχολείο, το φροντιστήριο, το σπίτι κάποιου φιλικού προσώπου και το Ίντερνετ καφέ.

Οι μαθητές χρησιμοποιούν τους Η/Υ περισσότερο ως μέσο ψυχαγωγίας και λιγότερο ως μέσο για μελέτη, γραψιμο και επικοινωνία

• Οι νέοι αξιοποιούν τους Η/Υ εκτός σχολείου κυρίως για την ψυχαγωγία και τη ...χαλάρωσή τους.
  

• Αντιγράφουν ψηφιακούς δίσκους (cd), κατεβάζουν μουσική, παίζουν παιχνίδια και "σερφάρουν" στο Ίντερνετ... Η αποκαλούμενη "ψηφιακή γενιά" στην Ελλάδα χρησιμοποιεί τον ηλεκτρονικό υπολογιστή περισσότερο ως μέσο ψυχαγωγίας. Η μελέτη, το γράψιμο και n επικοινωνία φαίνεται ότι μπαίνουν σε... δεύτερη μοίρα.

• Τα αγόρια έχουν το προβάδισμα σε σχέση με τα κορίτσια κυρίως σε ψυχαγωγικού τύπου δραστηριότητες (π.x. παίξιμο παιχνιδιών). Αντίθετα, τα κορίτσια έχουν καλύτερες επιδόσεις σε όλες σχεδόν τις πρακτικές που σχετίζονται άμεσα με το σχολείο όπως, για παράδειγμα, η παραγωγή γραπτού λόγου σε ηλεκτρονικά περιβάλλοντα.

• Σημαντικός ο ρόλος του δημόσιου σχολείου που, αν και συνεισφέρει σημαντικά στην εξοικείωση των παιδιών με τους υπολογιστές, υστερεί σημαντικά στην υιοθέτηση διδακτικών πρακτικών που θα τους αξιοποιούν.

• Η χρήση των νέων μέσων δεν εξαλείφει τις ποικίλες κοινωνικές ανισότητες, αλλά συνεισφέρει σημαντικά στο να πάρουν νέο περιεχόμενο.

Αναλυτική παρουσίαση της έρευνας υπάρχει στην Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα.

Κική Δημουλά, "Η πιο ενδιαφέρουσα σημερινή ελληνίδα ποιήτρια"

...όπως τη χαρακτηρίζει ο ποιητής και κριτικός λογοτεχνίας Δημήτρης Δασκαλόπουλος στο πλούσιο αφιέρωμα στην Κική Δημουλά

στο τελευταίο τεύχος του περιοδικού «Εντευκτήριο» (αρ. 83, Οκτώβριος - Δεκέμβριος 2008). "Η Δημουλά έχει κερδίσει σήμερα αποδοχή και αναγνωρισιμότητα εντελώς ασύμβατες προς την αντιποιητική εποχή μας. Η ιδιαιτερότητα της γραφής της έχει προσθέσει έναν απολύτως προσωπικό, ξεχωριστό τόνο στη σύγχρονη ποίησή μας".

Το περιοδικό όχι μόνο αφιερώνει τις περισσότερες σελίδες του στην ποιήτρια και το έργο της, αλλά και στο πώς το διάβασαν κριτικοί και ομότεχνοί της, ενώ προσφέρει στους αναγνώστες του και ένα dvd στο οποίο η ποιήτρια διαβάζει από τα γραπτά της.

Το αφιέρωμα ανοίγει με χρονολόγιο βίου και έργου της Δημουλά από τα νεανικά της χρόνια, αμέσως μετά τον πόλεμο, μέχρι σήμερα, που συνέταξε ο Γιώργος Κορδομενίδης -εκδότης και διευθυντής του περιοδικού- και που αποτελεί χρήσιμο όσο και αναγκαίο πλαίσιο για την παρακολούθηση μιας ζωής μοιρασμένης ανάμεσα στον βιοπορισμό, τον ρόλο της συζύγου και μητέρας αλλά και την ποίηση.

Γεννήθηκε στην Αθήνα το 1931. Το 1954 παντρεύεται τον Άθω Δημουλά. "Ήταν το βήμα μου, ήτανε τα πόδια μου, τα χέρια μου, η αρτιότης μου. Εγώ ήμουν ένα μικρό κορίτσι που διαμορφώθηκα μαζί του. Αν είχα παντρευτεί με έναν άλλο άνθρωπο που δεν είχε ιδέα από ποίηση, μπορεί να μην είχα καν συνεχίσεi".
Το 1985 πεθαίνει ο Άθως Δημουλάς. "Ο θάνατός του μου έκοψε τα χέρια και τα πόδια, με αχρήστευσε, μ` έκανε να τρέμω να βγω έξω, να συναντήσω ανθρώπους".

• Το 1972 της απονέμεται το β΄ κρατικό βραβείο ποίησης για Το λίγο του κόσμου.
• Το 1989 της απονέμεται το α΄ κρατικό βραβείο ποίησης για τη συλλογή Χαίρε ποτέ.
• Το 2001 της απονέμεται (για πρώτη φορά σε γυναίκα) το Αριστείο Γραμμάτων και Τεχνών της Ακαδημίας Αθηνών, για το σύνολο του έργου της.
• Το 2002 εκλέγεται τακτικό μέλος της Ακαδημίας Αθηνών. "Πιστεύοντας ότι κάπου στραβοπάτησε η τύχη -δεν είδε ότι είμαι λακούβα-, στραμπούληξε τα κριτήριά της και με εκσφενδόνισε στον χώρο της Ακαδημίας". Στην τελετή της επίσημης υποδοχής της εκφωνεί ομιλία υπό τον τίτλο "Ο φιλοπαίγμων μύθος".
• Και μια ακόμη τιμή για την Κική Δημουλά, πανευρωπαϊκής εμβέλειας αυτή τη φορά. Το 2008 της απονέμεται το Ευρωπαϊκό Βραβείο Λογοτεχνίας για το 2010. Τον Μάρτιο του 2010, το Στρασβούργο θα υποδεχθεί την Κική Δημουλά με μια σειρά εκδηλώσεων για το έργο της.

Την αναγνωρισιμότητα του ποιητικού της έργου επισημαίνει και ο ποιητής Τίτος Πατρίκιος: «Αυτή η αναγνωρισιμότητα είναι χαρακτηριστικό όλων των χαρισματικών ποιητών», αποφαίνεται με γενναιοδωρία. "Μόλις διαβάσει κανείς μερικούς στίχους της, στους οποίους όμως δεν παρατίθεται το όνομά της, αναγνωρίζει πως είναι δικοί της".

«Για την πολύτιμη Κική Δημουλά» γράφει ο Μάρκος Μέσκος, σχολιάζοντας κυρίως την τελευταία της ποιητική συλλογή «Μεταφερθήκαμε παραπλεύρως».

Με όλες τις συλλογές της η Δημουλά συνθέτει το "έπος" της καθημερινότητας. Η ποίησή της, όπως λέει η ίδια, "γεννημένη από μικρά οράματα, στις διαστάσεις του ανθρώπου και του ανθρώπινου, μιλάει, όχι για πράγματα καθημερινά -όπως την έχουν οριοθετήσει- αλλά για πράγματα που συμβαίνουν σχεδόν καθημερινά και σχεδόν σε όλους μας...".

Τις δυσκολίες της ποίησης που αντιστέκεται στη μετάφραση η οποία ωστόσο επιμένει... παρουσιάζει ο Ντέιβιντ Κόνολι, έχοντας στο ενεργητικό του τη μετάφραση ποιημάτων της για το πρώτο βιβλίο με ποίησή της στα αγγλικά (1997):

"απροσδόκητα ζεύγη λέξεων, λεκτικές επινοήσεις και νεολογισμοί, επιθετοποίηση ουσιαστικών, ουσιαστικοποίηση χρονικών-τοπικών-τροπικών επιρρημάτων αλλά και ρημάτων, ρήματα σε χρήση απαρεμφάτου, απουσία άρθρων, χείμαρροι λέξεων χωρίς ενδιάμεση στίξη, ανακόλουθα, ανανταπόδοτα και, κυρίως, ο πανταχού παρών ανθρωπομορφισμός αφηρημένων εννοιών, μαζί με τη συνακόλουθη μετωνυμία, αποτελούν βασικό χαρακτηριστικό της προσωπικής της ποιητικής γραμματικής".

Το 2007 κυκλοφόρησε από τον "Ίκαρο" το τόμος Συνάντηση. Γιάννης Ψυχοπαίδης - Κική Δημουλά. Ο Ψυχοπαίδης ανθολόγησε 80 ποιήματα της Δημουλά και ζωγράφισε 73 πίνακες που τυπώθηκαν στο βιβλίο αλλά και εκτέθηκαν στη γκαλερί Ζουμπουλάκη.

"Συνοδοιπόροι σε δύσβατους, παράλληλους δρόμους η εικόνα και ο λόγος, λέει ο Γιάννης Ψυχοπαίδης, παλεύουν να λησμονήσουν ο ένας τον άλλον, για να μπορέσουν να ξαναβρεθούν και να γνωρίσουν τα πράγματα, τον κόσμο και τον εαυτό τους από την αρχή. Απαλλαγμένοι από τον καταναγκασμό της εικονογράφησης και της περιγραφής, ανιχνεύουν και αποκαλύπτουν ποιητική και εικαστική αδεία διαρκώς νέες γόνιμες προσμίξεις".

Κάθε φιλί που δίνεται, μα κάθε ανεξαιρέτως
ένα τοις εκατό αποτελείται
από αιωνιότητα
κι όλο το άλλο από τον κίνδυνο
να ΄ναι το τελευταίο

(Μεταφερθήκαμε παραπλεύρως)

Ο Πληθυντικός Αριθμός

Τι ήσυχα που γκρεμίζεται μέσα στην ποίηση ο χρόνος

Ο Φλεβάρης κι αν φλεβίσει πάλι ...Ρίτσος θα μυρίσει.

Ετοιμάζοντας λοιπόν κάποιες δραστηριότητες για τους μαθητές μου στο σχολικό μας εργαστήριο, είπα να κλέψω κάτι από `κει και να το κουβαλήσω κατά`δω. Μια οικογένεια είμαστε άλλωστε.

"Άφησέ με να `ρθω μαζί σου.
Τί φεγγάρι απόψε!"

"Αν γδυνόσουν μπροστά στο φεγγάρι,
το χέρι της ιστορίας θα γινόταν χρυσό"

"Κοίτα τί όμορφα που ξημερώνει"

"Κοίτα, ξημερώνει. Αυτό δεν είναι φως;
- τί όμορφο φέγγος"

"κ` η ψυχή μου τινάζεται στον ήλιο
- λαμπρό συντριβάνι θαυμασμού στο μεγαλείο της Δημιουργίας"



"Κι όμως το λιόγερμα σου `βαψε πάλι τη σελίδα ρόδινη κι ολόχρυσα τα δάχτυλά σου"

"Ήλιε, ήλιε
που βάφεις μ` αίμα τη θάλασσα
γυμνός προσφέρομαι στη φλόγα σου
να φωτίσω τα μάτια των ανθρώπων"

"Ο ουρανός είναι εφτά φορές γαλάζιος.
Τούτη η καθαρότητα είναι και πάλι
η πρώτη αλήθεια"

"Τί ήσυχα που γκρεμίζεται μέσα στην ποίηση ο χρόνος"

ΚΑΛΟ ΜΗΝΑ!