Ψηφιακός πολιτισμός

Η ανάρτηση αποτελεί αναδημοσίευση από το ιστολόγιο Ψηφιακές Ερευνητικές Εργασίες.

Πάει καιρός που πρωτοδιάβασα τον όρο “ψηφιακός πολιτισμός”. Ομολογώ ότι δεν ξαφνιάστηκα. Είχα πλέον αποδεχθεί τη νέα πολιτιστική πραγματικότητα: ο κόσμος είχε ήδη εισέλθει σε μια καινούρια εποχή, της κυριαρχίας των ψηφιακών μέσων επικοινωνίας. Ένιωθα ότι αυτή η νέα πραγματικότητα θα έπρεπε, στο γλωσσικό επίπεδο, να αποδοθεί με έναν νεοπαγή γλωσσικό όρο.

Γενικότερα, όταν η δημιουργική επινοητικότητα του ανθρώπου παράγει νέα και εκπλήσσοντα προϊόντα πολιτισμού, τότε επιστρατεύεται και η δημιουργικότητα της γλώσσας. Θα πλάθονται νέες γλωσσικές πραγματικότητες, για να αποδοθούν ως έννοιες τα καινούρια πολιτιστικά προϊόντα. Έτσι δημιουργήθηκε το 1968 η νέα λέξη προσσελήνωση (αναλογικά προς το προσγείωση), για να αποδοθεί ο θρίαμβος του ανθρώπου με την κατάκτηση της Σελήνης. Ισχύει δηλαδή ο πάγιος νόμος: υπάρχει μόνο αυτό που μπορεί η γλώσσα μου να το ονομάσει.

NASA: Apollo 11 Image Gallery

Αυτονόητο, βέβαια, ότι ο όρος “ψηφιακός πολιτισμός” συνιστά, για την ελληνική γλώσσα, μεταφραστικό δάνειο. Αποδίδει στη δική μας γλώσσα τον ξένο όρο: e-culture που εννοιολογικά αποδίδει και απεικονίζει μια νέα πολιτιστική πραγματικότητα, που έχει πλέον εισβάλει, ως κυρίαρχη κατάσταση, σε όλες τις πτυχές της καθημερινότητάς μας.

Το πρόβλημα, βέβαια, δεν είναι ο νέος όρος. Το ουσιώδες, φυσικά, είναι κάτι άλλο: με ποια δηλαδή δυναμική λειτουργεί αυτός ο όρος στην καθημερινή μας ζωή; Αυτό είναι το ουσιώδες και το πρωταρχικό πρόβλημα. Να γίνω, όμως, σαφέστερος και να προδηλώσω ότι τον όρο “ψηφιακός πολιτισμός” δεν τον εννοούμε όλοι με τον ίδιο τρόπο.

• Άλλοι υπερτονίζουν τη μία σημασιολογική έννοια του όρου. Πιστεύουν δηλαδή ότι η σημασιακή δυναμική του όρου “ψηφιακός πολιτισμός” θα πρέπει, κυρίως και πρωτίστως, να εννοηθεί ως διακίνηση, προβολή ή και παγκόσμια διάχυση και εξάπλωση πολιτιστικών προϊόντων. Στην ουσία δηλαδή αναφερόμαστε στις σύγχρονες τεχνολογίες και τις θεωρούμε ως μέσα και ως εργαλεία διακίνησης πολιτιστικών προϊόντων.

• Υπάρχει, όμως, και η άλλη πλευρά. Είναι αυτή που εννοεί τον “ψηφιακό πολιτισμό” όχι ως τρόπο διακίνησης πολιτιστικών προϊόντων αλλά ως δύναμη που παράγει νέες μορφές, καινούρια δηλαδή πράγματα στο πεδίο του πολιτισμού.

Θα αρκούσε, ενδεχομένως, ένα παράδειγμα για να φανεί η διαφορά. Πριν από την εισβολή της ψηφιακής πραγματικότητας στη ζωή μας, παραγόταν ένα, κυρίως, είδος κειμένων – τα γραμμικά ή μονοτροπικά κείμενα. Σήμερα, όμως, η κυριαρχία των ψηφιακών μέσων παράγει καινούριες κειμενικές πραγματικότητες, που μπορούν να συνδυάζουν ήχο, εικόνα και κείμενο. Αυτονόητο, βέβαια, ότι αυτές οι νέες κειμενικές πραγματικότητες, δημιουργούν καινούρια μορφή γραμματισμού, καθώς και ποικίλες αλλαγές στις αναγνωστικές συμπεριφορές του ανθρώπου. Δημιουργείται δηλαδή ένα διαφορετικό είδος “ανάγνωσης”, σχετικά με τις νέες κειμενικές μορφές. Εννοώ ότι αυτές μπορούν να διαβάζονται και με τη λεγόμενη “αντι-γραμμική” ανάγνωση.

Digital intelligence everyday life

Υπάρχει και μια άλλη ουσιώδης πλευρά που θα μπορούσαμε να εξετάσουμε: τα νέα πολιτιστικά προϊόντα, που συνιστούν τον ψηφιακό πολιτισμό, τι πληροφοριακό, μαθησιακό, ψυχαγωγικό κλπ., περιβάλλον δημιουργούν και πώς επιδρούν στον ψηφιακό αναγνώστη;

• Καταρχήν, πρέπει να λάβουμε υπόψη ότι η ψηφιακή πολιτιστική αφθονία έχει, συνήθως, ένα χαρακτήρα προσωρινότητας και ρευστότητας. Καθημερινά μεταλλάσσεται, με αποτέλεσμα ο υπερβολικός όγκος, το γνωσιακό μέγεθος και το διαρκώς μεταβαλλόμενο πληροφοριακό υλικό να δημιουργούν ποικίλες επιπτώσεις στον ψηφιακό αναγνώστη: γνωσιακό κορεσμό, μαθησιακό τρόμο, πληροφοριακή ρευστότητα, συμπίεση στις νοητικές λειτουργίες, ενδεχομένως και σύγχυση.

• Από την άλλη, βέβαια, πλευρά δεν παύει να μας τυραννάει το υποθετικό, έστω, ερώτημα: πόση πνευματική πενία θα βασάνιζε τον άνθρωπο και σε τι κατάσταση ένδειας εσωτερική θα βρισκόταν, αν δεν υπήρχε στη ζωή μας ο ψηφιακός πολιτισμός. Η καθημερινότητά μας θα ήταν πολύ στεγνή υπερβολικά άχρωμη, ανιαρά επίπεδη και υπέρμετρα στενή και περιορισμένη στην πληροφόρηση.

Μπορούμε, ακόμη, να δούμε και κάτι άλλο: σήμερα, σε επίπεδο τουλάχιστον τυπικής δυνατότητας, υπάρχει για όλους μας μια ανοιχτή και δυνατή πρόσβαση στα προϊόντα του ψηφιακού πολιτισμού. Όλοι δηλαδή μπορούμε, μπροστά στην έκπληκτη όρασή μας, να χαρούμε τα προϊόντα του ψηφιακού πολιτισμού. Αυτό, καταρχήν, ως υπάρχουσα και λειτουργούσα δυνατότητα, παγιώνει στη ζωή μας ένα μέγιστο αγαθό: καθιερώνεται δηλαδή ένα είδος δημοκρατικής ισότητας, που λειτουργεί ως δυνατότητα ανοιχτής πρόσβασης στα αγαθά του πολιτισμού. Εξάλλου, παρέχεται σε όλους μας και μια άλλη μέγιστη δυνατότητα: να γίνουμε, όσοι το επιθυμούμε, οι ίδιοι παραγωγοί πολιτισμού μέσω μιας προσωπικής ιστοσελίδας ή ενός ψηφιακού δημιουργήματος. Να γευθούμε δηλαδή τη χαρά ότι συμμετέχουμε ενεργά στη δημιουργία του ψηφιακού πολιτισμού.

 

Το “συννεφόλεξο” του παρόντος κειμένου με το Tagxedo

Πού θα πρέπει, ενδεχομένως, να καταλήξουμε;

Ίσως και να μη χρειάζεται να καταλήξουμε κάπου. Το ουσιώδες είναι ένα: ζούμε, εκόντες άκοντες, μέσα στο δίχτυ του ψηφιακού πολιτισμού. Το γεγονός αυτό δεν μπορεί κανείς να το αγνοήσει. Συνιστά τη ζώσα καθημερινότητά μας. Μόνο που θα πρέπει μέσα σ’ αυτή την πολιτιστική ευρυχωρία που ανοίγεται μπροστά μας, να λειτουργούμε ως αναγνώστες νηφάλια, κριτικά, εκλεκτικά και επιλεκτικά. Το γιατί είναι γνωστό:

• μέσα στην ψηφιακή αφθονία και στον ψηφιακό πληθωρισμό, κυκλοφορούν και προϊόντα που συνιστούν καταστάσεις πολιτιστικού ευτελισμού.

ΝΠ-Κείμενο, ΓΚ-Ψηφιακά μέσα, 28/5/2014