 | ||||
| Τ` άδολό τ(ου) το χρυσάφι φλογερές ακτίνες χύνει, σαν την νέα καρδιά, που εβάφη στης Αγάπης το καμίνι. Γ. Βιζυηνός |
Ενδεικτικές απαντήσεις:
Α1. Η ερώτηση αναφέρεται στη θεατρικότητα του Βιζυηνού
Στο απόσπασμα υπάρχουν τρεις διακριτές, ορατές σκηνές, με καθαρά θεατρική δομή.
Η πρώτη σκηνή: Ἤδη αὐτή ἡ υἱοθέτησις ……. παρ' ἡμῖν.
Εδώ ο αφηγητής στήνει, με τη θεατρική έννοια, δύο σκηνικούς χώρους. Ο πρώτος είναι στην εκκλησία και ο δεύτερος στο σπίτι. Παράλληλα, υπάρχουν οι πρωταγωνιστές στην όλη σκηνή (η μητέρα, ο πρωτόγερος, ο πατέρας του παιδιού και η φυσική μάνα του), που παρίστανται στο τελετουργικό της υιοθεσίας. Υπάρχουν ακόμα οι δευτεραγωνιστές (αυτοί που στο θέατρο αποκαλούνται κομπάρσοι), που είναι όλοι οι παριστάμενοι στο τελετουργικό της υιοθεσίας. Όλη η σκηνή έχει τη ζωντάνια, την παραστατικότητα και τη ζωηρότητα μιας θεατρικής σκηνής. Διαβάζοντας το κείμενο νιώθουμε ότι δεν είμαστε αναγνώστες αλλά θεατές ενός συγκεκριμένου περιστατικού, όπως ακριβώς συμβαίνει στο θέατρο.
Η δεύτερη σκηνή: Ἀλλ' ὁποία ὑπήρξεν ἡ ἔκπληξίς των … ἀδελφούς μου.
Στη σκηνή αυτή υπάρχει ένας δεύτερος σκηνικός χώρος, που είναι το σπίτι. Το πρόσωπο που εισέρχεται στο χώρο είναι η μητέρα. Εκείνο που κυρίως καθιστά τα πράγματα περισσότερο θεατρικά σ` αυτή τη σκηνή είναι τα λόγια της μάνας, που λέγονται μεν για να ακουστούν από τα παριστάμενα αδέλφια, αλλά στην ουσία συνιστούν έναν σύντομο θεατρικό μονόλογο, αφού η μητέρα μιλάει στο κενό, χωρίς να ερωτηθεί (Τό κακότυχο!, ἐγεννήθη κοιλιάρφανο, κλπ.).
Η τρίτη σκηνή: Ἡ θετή μου ἀδελφή ἦτον ἀκόμη μικρά, … ἀδελφή σας!
Και εδώ υπάρχει ένας συγκεκριμένος σκηνικός χώρος στον οποίο συντελείται η δράση. Είναι ο κλειστός χώρος του σπιτιού. Στη σκηνή (με τη θεατρική σημασία του όρου) συνυπάρχουν δύο πρόσωπα, η μητέρα και ο γιος και μεταξύ τους γίνεται ένας διάλογος, ο οποίος έχει μια παραστατική ζωντάνια. Όπως ακριβώς συμβαίνει στα θεατρικά έργα, είναι σαν να παρακολουθούμε αυτή τη σκηνή όχι ως αναγνώστες αλλά μετασχηματιζόμενοι σε θεατές. Οι πολλές λεπτομέρειες στην περιγραφή, θα μπορούσαν να θεωρηθούν και ως σκηνοθετικές οδηγίες του συγγραφέα.
Β1. Η ερώτηση αναφέρεται στη γλώσσα του Βιζυηνού
«Ο Βιζυηνός υπήρξε σε όλη του τη ζωή ένας επαμφοτερίζων. Με το νου και την καρδιά είναι ένας δημοτικιστής, αλλά στην πράξη προτιμάει να φοράει το ψηλό κολάρο της καθαρεύουσας». (βιβλίο καθηγητή σελ. 232-233). Ο Βιζυηνός είναι ο πρώτος που καθιέρωσε στην πεζογραφική μας ηθογραφία μία γλωσσική αρχή, την οποία εφάρμοσε στην πράξη και την τήρησε απόλυτα. Στον Βιζυηνό, η καθαρή αφήγηση, δηλαδή τα αφηγηματικά μέρη, γράφονται στην καθαρεύουσα, επειδή είναι λόγος που ανήκει στον ώριμο αφηγητή-συγγραφέα. Αντίθετα, τα διαλογικά μέρη, επειδή είναι λόγος που ανήκει στα δρώντα πρόσωπα, γράφονται στη δημοτική, εμπλουτισμένη και με θρακιώτικους ιδιωματισμούς. Αυτός ακριβώς είναι o γλωσσικός δυϊσμός του Βιζυηνού.
Παράδειγμα από την καθαρεύουσα: Ἡ εἴσοδός τοῦ εἰς τόν οἶκόν μας ἐγένετο οὐχ ἦττον ἐπιβλητική καί τρόπον τινά ἐν θριάμβῳ.
Παράδειγμα από τη δημοτική: — Ποιός ἀπό σᾶς εἶναι ἤ ἐδικός ἤ συγγενής ἤ γονιός τοῦ παιδιοῦ τούτου περισσότερον ἀπό τήν Δεσποινιώ τήν Μηχαλιέσσα κι ἀπό τούς ἐδικούς της;
Β2.α. Στην ερώτηση γίνεται λόγος για τη λεγόμενη «σύνοψη χρόνου»
Με τη σύνοψη χρόνου επιτυγχάνεται η μέγιστη αφηγηματική επιτάχυνση, αφού η ζωή του κοριτσιού σε τέσσερα διαδοχικά στάδια εξαντλείται ως περιγραφή και ως παρουσίαση με τέσσερα μόνο ρήματα: ηὐξήθη, ἀνετράφη, ἐπροικίσθη καί ὑπανδρεύθη. Αυτή είναι μία υπερβολική πύκνωση του χρόνου για να επιτευχθεί η λεγόμενη αφηγηματική επιτάχυνση. Παράλληλα, όμως, η σύνοψη του χρόνου είναι ψυχολογικά και αναγκαία και απαραίτητη. Ο Γιωργής δεν ήταν αυτόπτης μάρτυρας των γεγονότων αυτών (ετεροδιηγητικός αφηγητής), αφού βρισκόταν στο εξωτερικό. Επομένως, η γνώση που έχει γι` αυτά είναι έμμεση και δεν γνωρίζει λεπτομέρειες. Τις παραλείπει, αφού δεν συνδέονται άμεσα με την εξέλιξη της υπόθεσης. Αυτή η απουσία του αφηγητή στο εξωτερικό δικαιολογεί και την πύκνωση του λόγου σε τέσσερα διαδοχικά ρήματα. Επιπλέον, μέσω αυτής της σύνοψης ο Βιζυηνός επιτυγχάνει να δείξει ότι σε όλα τα άρρενα μέλη της οικογένειας «το ξένον κοράσιον» δεν ήταν αγαπητό. Με τα τέσσερα μόνον ρήματα είναι σαν να θέλει ψυχολογικά ο αφηγητής να αντιπαρέλθει τα γεγονότα που αφορούν στη ζωή του κοριτσιού με έναν πολύ σύντομο τρόπο. Εξάλλου, σε όλο το διήγημα, το κορίτσι αυτό είναι το μοναδικό πρόσωπο που παραμένει ανώνυμο και αποκαλείται ως «το ξένον κοράσιον».
Β2.β.
Στην καταληκτική συζήτηση-σκηνή που γίνεται στο σπίτι ανάμεσα στη μάνα και τον Γιωργή, με τη χρήση της αναδρομικής αφήγησης καλύπτονται τα αφηγηματικά κενά, αφού τα λόγια της μάνας λειτουργούν ως πηγή πληροφοριών για γεγονότα που αγνοεί η αφηγητής, λόγω του ξενιτεμού του. Αιτιολογείται η επιμονή, η αγωνία, η ιδιαίτερη σχέση της μάνας με το υιοθετημένο παιδί. Τα λόγια της, αποτελούν απόπειρα κάμψης της αντίδρασης του Γιωργή στην υιοθέτηση του κοριτσιού και σκιαγραφείται καλύτερα ο χαρακτήρας της μητέρας. Θα λέγαμε ότι τα λόγια αυτά είναι μέρος ενός συναισθηματικού κυρίως επιχειρήματος που χρησιμοποιεί ο Βιζυηνός. Αυτή η συναισθηματική χροιά που έχει ο λόγος της μητέρας είναι απόλυτα αναγκαία, προκειμένου σταδιακά η μητέρα να φτάσει σε μία κορύφωση συναισθηματικής έντασης, υπέρμετρα διογκωμένης, έτσι ώστε να «υποχρεωθεί» να αποκαλύψει το μυστικό που κρατάει 28 χρόνια μέσα της.
Γ1. Σχολιασμός του αποσπάσματος
Έχει προηγηθεί ένα τυπικό ερώτημα του πρωτόγερου, που μας δείχνει ότι συντελείται ένα τελετουργικό υιοθεσίας, στο οποίο φαίνεται ολοκάθαρα ένα ηθογραφικό στοιχείο. Το συγκεκριμένο απόσπασμα έχει τρεις πολύ έντονες αφηγηματικές αρετές: λιτότητα, πυκνότητα, δραματικότητα. Στην ουσία, τρία διαφορετικά πρόσωπα (φυσικοί γονείς και υποψήφια θετή μητέρα) και στα εξωτερικά τους χαρακτηριστικά και στη συναισθηματική φόρτιση εκείνης της στιγμής, με τα αντικρουόμενα συναισθήματα που προβάλλονται, περιγράφονται με ελάχιστες μόνον λέξεις. Πρόκειται για εκφραστική λιτότητα, από την οποία απορρέει η αφηγηματική πυκνότητα. Το ζευγάρι, με θλίψη και συντροφικότητα (Ἡ σύζυγός του ἔκλαιεν ἀκουμβημένη εἰς τόν ὦμόν του) αντιμετωπίζει την απώλεια του παιδιού του, χωρίς μελοδραματισμούς, προκαλώντας λεπτή συγκίνηση και συναισθήματα ανθρωπιάς. Η Δεσποινιώ, εγωκεντρικά φερόμενη, φοβάται για τη ματαίωση της υιοθεσίας, διότι, εάν κάποιος από τους παρισταμένους απαντούσε –Εγώ! – η υιοθεσία θα κατέρρεε. Η δραματική κορύφωση της σκηνής εντοπίζεται στην αγωνία της μάνας για την επιτυχή έκβαση της υιοθεσίας.
Θα λέγαμε, καταληκτικά, ότι στο απόσπασμα αυτό διαφαίνεται η ψυχογραφική δεινότητα του Βιζυηνού, καθώς πετυχαίνει να συλλάβει και να καταγράψει τις λεπτές συναισθηματικές αποχρώσεις των δρώντων προσώπων, να πλάσει ολοκληρωμένες προσωπικότητες με τη διεισδυτική του ματιά στα μύχια της ψυχής του ανθρώπου. Του ανθρώπου, που τον θέτει πάντα στο κέντρο του στοχασμού και της θεματολογίας του. (Βλ. οδηγίες ΚΕΕ).
Η πρώτη σκηνή: Ἤδη αὐτή ἡ υἱοθέτησις ……. παρ' ἡμῖν.
Εδώ ο αφηγητής στήνει, με τη θεατρική έννοια, δύο σκηνικούς χώρους. Ο πρώτος είναι στην εκκλησία και ο δεύτερος στο σπίτι. Παράλληλα, υπάρχουν οι πρωταγωνιστές στην όλη σκηνή (η μητέρα, ο πρωτόγερος, ο πατέρας του παιδιού και η φυσική μάνα του), που παρίστανται στο τελετουργικό της υιοθεσίας. Υπάρχουν ακόμα οι δευτεραγωνιστές (αυτοί που στο θέατρο αποκαλούνται κομπάρσοι), που είναι όλοι οι παριστάμενοι στο τελετουργικό της υιοθεσίας. Όλη η σκηνή έχει τη ζωντάνια, την παραστατικότητα και τη ζωηρότητα μιας θεατρικής σκηνής. Διαβάζοντας το κείμενο νιώθουμε ότι δεν είμαστε αναγνώστες αλλά θεατές ενός συγκεκριμένου περιστατικού, όπως ακριβώς συμβαίνει στο θέατρο.
Η δεύτερη σκηνή: Ἀλλ' ὁποία ὑπήρξεν ἡ ἔκπληξίς των … ἀδελφούς μου.
Στη σκηνή αυτή υπάρχει ένας δεύτερος σκηνικός χώρος, που είναι το σπίτι. Το πρόσωπο που εισέρχεται στο χώρο είναι η μητέρα. Εκείνο που κυρίως καθιστά τα πράγματα περισσότερο θεατρικά σ` αυτή τη σκηνή είναι τα λόγια της μάνας, που λέγονται μεν για να ακουστούν από τα παριστάμενα αδέλφια, αλλά στην ουσία συνιστούν έναν σύντομο θεατρικό μονόλογο, αφού η μητέρα μιλάει στο κενό, χωρίς να ερωτηθεί (Τό κακότυχο!, ἐγεννήθη κοιλιάρφανο, κλπ.).
Η τρίτη σκηνή: Ἡ θετή μου ἀδελφή ἦτον ἀκόμη μικρά, … ἀδελφή σας!
Και εδώ υπάρχει ένας συγκεκριμένος σκηνικός χώρος στον οποίο συντελείται η δράση. Είναι ο κλειστός χώρος του σπιτιού. Στη σκηνή (με τη θεατρική σημασία του όρου) συνυπάρχουν δύο πρόσωπα, η μητέρα και ο γιος και μεταξύ τους γίνεται ένας διάλογος, ο οποίος έχει μια παραστατική ζωντάνια. Όπως ακριβώς συμβαίνει στα θεατρικά έργα, είναι σαν να παρακολουθούμε αυτή τη σκηνή όχι ως αναγνώστες αλλά μετασχηματιζόμενοι σε θεατές. Οι πολλές λεπτομέρειες στην περιγραφή, θα μπορούσαν να θεωρηθούν και ως σκηνοθετικές οδηγίες του συγγραφέα.
Β1. Η ερώτηση αναφέρεται στη γλώσσα του Βιζυηνού
«Ο Βιζυηνός υπήρξε σε όλη του τη ζωή ένας επαμφοτερίζων. Με το νου και την καρδιά είναι ένας δημοτικιστής, αλλά στην πράξη προτιμάει να φοράει το ψηλό κολάρο της καθαρεύουσας». (βιβλίο καθηγητή σελ. 232-233). Ο Βιζυηνός είναι ο πρώτος που καθιέρωσε στην πεζογραφική μας ηθογραφία μία γλωσσική αρχή, την οποία εφάρμοσε στην πράξη και την τήρησε απόλυτα. Στον Βιζυηνό, η καθαρή αφήγηση, δηλαδή τα αφηγηματικά μέρη, γράφονται στην καθαρεύουσα, επειδή είναι λόγος που ανήκει στον ώριμο αφηγητή-συγγραφέα. Αντίθετα, τα διαλογικά μέρη, επειδή είναι λόγος που ανήκει στα δρώντα πρόσωπα, γράφονται στη δημοτική, εμπλουτισμένη και με θρακιώτικους ιδιωματισμούς. Αυτός ακριβώς είναι o γλωσσικός δυϊσμός του Βιζυηνού.
Παράδειγμα από την καθαρεύουσα: Ἡ εἴσοδός τοῦ εἰς τόν οἶκόν μας ἐγένετο οὐχ ἦττον ἐπιβλητική καί τρόπον τινά ἐν θριάμβῳ.
Παράδειγμα από τη δημοτική: — Ποιός ἀπό σᾶς εἶναι ἤ ἐδικός ἤ συγγενής ἤ γονιός τοῦ παιδιοῦ τούτου περισσότερον ἀπό τήν Δεσποινιώ τήν Μηχαλιέσσα κι ἀπό τούς ἐδικούς της;
Β2.α. Στην ερώτηση γίνεται λόγος για τη λεγόμενη «σύνοψη χρόνου»
Με τη σύνοψη χρόνου επιτυγχάνεται η μέγιστη αφηγηματική επιτάχυνση, αφού η ζωή του κοριτσιού σε τέσσερα διαδοχικά στάδια εξαντλείται ως περιγραφή και ως παρουσίαση με τέσσερα μόνο ρήματα: ηὐξήθη, ἀνετράφη, ἐπροικίσθη καί ὑπανδρεύθη. Αυτή είναι μία υπερβολική πύκνωση του χρόνου για να επιτευχθεί η λεγόμενη αφηγηματική επιτάχυνση. Παράλληλα, όμως, η σύνοψη του χρόνου είναι ψυχολογικά και αναγκαία και απαραίτητη. Ο Γιωργής δεν ήταν αυτόπτης μάρτυρας των γεγονότων αυτών (ετεροδιηγητικός αφηγητής), αφού βρισκόταν στο εξωτερικό. Επομένως, η γνώση που έχει γι` αυτά είναι έμμεση και δεν γνωρίζει λεπτομέρειες. Τις παραλείπει, αφού δεν συνδέονται άμεσα με την εξέλιξη της υπόθεσης. Αυτή η απουσία του αφηγητή στο εξωτερικό δικαιολογεί και την πύκνωση του λόγου σε τέσσερα διαδοχικά ρήματα. Επιπλέον, μέσω αυτής της σύνοψης ο Βιζυηνός επιτυγχάνει να δείξει ότι σε όλα τα άρρενα μέλη της οικογένειας «το ξένον κοράσιον» δεν ήταν αγαπητό. Με τα τέσσερα μόνον ρήματα είναι σαν να θέλει ψυχολογικά ο αφηγητής να αντιπαρέλθει τα γεγονότα που αφορούν στη ζωή του κοριτσιού με έναν πολύ σύντομο τρόπο. Εξάλλου, σε όλο το διήγημα, το κορίτσι αυτό είναι το μοναδικό πρόσωπο που παραμένει ανώνυμο και αποκαλείται ως «το ξένον κοράσιον».
Β2.β.
Στην καταληκτική συζήτηση-σκηνή που γίνεται στο σπίτι ανάμεσα στη μάνα και τον Γιωργή, με τη χρήση της αναδρομικής αφήγησης καλύπτονται τα αφηγηματικά κενά, αφού τα λόγια της μάνας λειτουργούν ως πηγή πληροφοριών για γεγονότα που αγνοεί η αφηγητής, λόγω του ξενιτεμού του. Αιτιολογείται η επιμονή, η αγωνία, η ιδιαίτερη σχέση της μάνας με το υιοθετημένο παιδί. Τα λόγια της, αποτελούν απόπειρα κάμψης της αντίδρασης του Γιωργή στην υιοθέτηση του κοριτσιού και σκιαγραφείται καλύτερα ο χαρακτήρας της μητέρας. Θα λέγαμε ότι τα λόγια αυτά είναι μέρος ενός συναισθηματικού κυρίως επιχειρήματος που χρησιμοποιεί ο Βιζυηνός. Αυτή η συναισθηματική χροιά που έχει ο λόγος της μητέρας είναι απόλυτα αναγκαία, προκειμένου σταδιακά η μητέρα να φτάσει σε μία κορύφωση συναισθηματικής έντασης, υπέρμετρα διογκωμένης, έτσι ώστε να «υποχρεωθεί» να αποκαλύψει το μυστικό που κρατάει 28 χρόνια μέσα της.
Γ1. Σχολιασμός του αποσπάσματος
Έχει προηγηθεί ένα τυπικό ερώτημα του πρωτόγερου, που μας δείχνει ότι συντελείται ένα τελετουργικό υιοθεσίας, στο οποίο φαίνεται ολοκάθαρα ένα ηθογραφικό στοιχείο. Το συγκεκριμένο απόσπασμα έχει τρεις πολύ έντονες αφηγηματικές αρετές: λιτότητα, πυκνότητα, δραματικότητα. Στην ουσία, τρία διαφορετικά πρόσωπα (φυσικοί γονείς και υποψήφια θετή μητέρα) και στα εξωτερικά τους χαρακτηριστικά και στη συναισθηματική φόρτιση εκείνης της στιγμής, με τα αντικρουόμενα συναισθήματα που προβάλλονται, περιγράφονται με ελάχιστες μόνον λέξεις. Πρόκειται για εκφραστική λιτότητα, από την οποία απορρέει η αφηγηματική πυκνότητα. Το ζευγάρι, με θλίψη και συντροφικότητα (Ἡ σύζυγός του ἔκλαιεν ἀκουμβημένη εἰς τόν ὦμόν του) αντιμετωπίζει την απώλεια του παιδιού του, χωρίς μελοδραματισμούς, προκαλώντας λεπτή συγκίνηση και συναισθήματα ανθρωπιάς. Η Δεσποινιώ, εγωκεντρικά φερόμενη, φοβάται για τη ματαίωση της υιοθεσίας, διότι, εάν κάποιος από τους παρισταμένους απαντούσε –Εγώ! – η υιοθεσία θα κατέρρεε. Η δραματική κορύφωση της σκηνής εντοπίζεται στην αγωνία της μάνας για την επιτυχή έκβαση της υιοθεσίας.
Θα λέγαμε, καταληκτικά, ότι στο απόσπασμα αυτό διαφαίνεται η ψυχογραφική δεινότητα του Βιζυηνού, καθώς πετυχαίνει να συλλάβει και να καταγράψει τις λεπτές συναισθηματικές αποχρώσεις των δρώντων προσώπων, να πλάσει ολοκληρωμένες προσωπικότητες με τη διεισδυτική του ματιά στα μύχια της ψυχής του ανθρώπου. Του ανθρώπου, που τον θέτει πάντα στο κέντρο του στοχασμού και της θεματολογίας του. (Βλ. οδηγίες ΚΕΕ).
Δ1. Σύγκριση των δύο αποσπασμάτων
Διαφορές
ΒΙΖΥΗΝΟΣ
|
ΚΟΝΔΥΛΑΚΗΣ
|
1. Το παιδί το
βρίσκει γυναίκα.
|
1. Το παιδί το
βρίσκει άντρας.
|
2. Η οικογένεια
διαφωνεί, τα αγόρια δεν το θέλουν το παιδί και έτσι δημιουργείται συναισθηματική
ένταση.
|
2. Το παιδί θέλουν να το κρατήσουν και να το φροντίσουν
πολλά πρόσωπα.
|
3. Η υιοθεσία
παίρνει το χαρακτήρα επίσημης τελετής, παρουσία των φυσικών γονέων, σύμφωνα με το εθιμικό της εποχής.
|
3. Η υιοθεσία
έχει ιδιωτικό, άτυπο χαρακτήρα, καθώς η ταυτότητα των φυσικών γονέων είναι
άγνωστη .
|
4. Η υιοθεσία του
παιδιού αποτελεί συνειδητή επιλογή της μάνας.
|
4. Το παιδί εγκαταλείφθηκε
από τους φυσικούς γονείς του («τώρριξαν
χθες ….βροχής») και βρέθηκε τυχαία από τον Τάσο .
|
5. Η φροντίδα του
βρέφους αποτελεί εσωτερική ανάγκη της μάνας και είναι ανιδιοτελής.
|
5. Η φροντίδα του
βρέφους γίνεται επί πληρωμή.
|
6. Το κίνητρο της
μητέρας έχει απώτερο στόχο την εξιλέωση για το αμάρτημά της.
|
6. Η υιοθεσία
συνιστά απλή κίνηση ανθρωπιάς από τον Τάσο (Το λυπούμαι το κακόμοιρο).
|
7. Το παιδί
υιοθετήθηκε επίσημα, άρα είναι εξασφαλισμένη η φροντίδα του.
|
7. Υπάρχει
πιθανότητα εγκατάλειψης του παιδιού, αφού η υιοθεσία του είναι άτυπη.
|
Ομοιότητες
1.
Και στα δύο αποσπάσματα συντελείται πράξη υιοθεσίας
βρέφους.
|
2.
Και στα δύο αποσπάσματα το παιδί που υιοθετείται είναι
κορίτσι.
|
3.
Οι ήρωες και στα δύο αποσπάσματα είναι φτωχοί.
|
4.
Οι ήρωες και στα δύο αποσπάσματα είναι υπερβολικά
θεοσεβούμενοι.
|
5.
Στο πρώτο απόσπασμα υπάρχει παιδική εργασία και
εκμετάλλευση, που τη συναντούμε και στο δεύτερο καθώς και τον ξενιτεμό για
εύρεση εργασίας.
|
6.
Γυναικεία η φροντίδα των υιοθετημένων παιδιών και στα
δύο αποσπάσματα.
|
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου